Σε όλες τις περιπτωσιολογικές μελέτες σε 15 ευρωπαϊκές χώρες, περισσότερα από 100 εμπόδια και κινητήριες δυνάμεις των αγροοικολογικών μεταβάσεων εντοπίστηκαν στις συνεντεύξεις και τα εργαστήρια με τα μέλη των πολυμερών πλατφορμών (ΠΠ) των περιπτωσιολογικών μελετών (βλ. Παραδοτέο D3.4 στα αγγλικά για περισσότερες λεπτομέρειες).

D3.4 - Report on key barriers of AEFS in_Europe and co-constructed_strategies (link to Zenodo)

Από την ανάλυση του καταλόγου των εμποδίων και των κινητήριων δυνάμεων προέκυψαν τρία μεγάλα θέματα συστάδων εμποδίων και κινητήριων δυνάμεων: i) έλλειψη γνώσεων και κοινωνικού κεφαλαίου, ii) έλλειψη προστιθέμενης αξίας, μεταποίησης και πρόσβασης στην αγορά, iii) αναποτελεσματικός σχεδιασμός πολιτικής. Η ανάλυση επικεντρώθηκε στα εμπόδια που παρεμποδίζουν τη μετάβαση στην αγρο-οικολογική γεωργία, ενώ λήφθηκαν υπόψη και οι κινητήριες δυνάμεις που αναλύονται στην ενότητα για τις αβεβαιότητες. Τα τρία θέματα συνοψίζονται κατωτέρω.

Έλλειψη γνώσεων και κοινωνικού κεφαλαίου: Το εμπόδιο που εντοπίζεται συχνότερα είναι η έλλειψη γνώσης συγκεκριμένων αγρο-οικολογικών πρακτικών και των οφελών τους για τη βιωσιμότητα, καθώς και των οικονομικών ευκαιριών και των σχετικών αβεβαιοτήτων για τη δημιουργία προστιθέμενης αξίας από τα αγρο-οικολογικά παραγόμενα αγαθά. Τέτοια εμπόδια αναφέρθηκαν για τις περισσότερες από τις μελέτες περίπτωσης και αντικατοπτρίζουν τον έντασης γνώσης χαρακτήρα της αγρο-οικολογικής γεωργίας. Τα εμπόδια αυτά σχετίζονται κυρίως με την έλλειψη γνώσεων μεταξύ των αγροτών και υπογραμμίζουν την ανάγκη για εξειδικευμένες γνώσεις για τους συμβούλους και τους εκπαιδευτικούς που εργάζονται στις επαγγελματικές σχολές. Πρέπει να ληφθούν υπόψη δύο κύριοι περιορισμοί για τις συμβουλευτικές υπηρεσίες γεωργικών εκμεταλλεύσεων: μπορεί να είναι υποχρηματοδοτούμενες ή να έχουν δυσκολίες στην πρόσληψη εξειδικευμένων συμβούλων. Μια συναφής αδυναμία είναι η περιορισμένη συνεργασία μεταξύ των φορέων του AKIS και η έλλειψη δικτύων για την ανταλλαγή γνώσεων που να περιλαμβάνουν αγρότες, συμβούλους και ερευνητές.   
Σε πολλές μελέτες περίπτωσης υπήρχαν ενδείξεις για εμπόδια στις αγρο-οικολογικές μεταβάσεις λόγω χαμηλής ικανότητας και προθυμίας συνεργασίας, η οποία, με τη σειρά της, οφειλόταν στο αδύναμο κοινωνικό κεφάλαιο και στον ατομικισμό και τον ανταγωνισμό μεταξύ των αγροτών. Για τις μελέτες περίπτωσης στην Ανατολική Ευρώπη, η απροθυμία συνεργασίας μπορεί να εξηγηθεί από την αρνητική εμπειρία των εθνικοποιημένων συλλογικών γεωργικών συστημάτων που επιβλήθηκαν από το κομμουνιστικό καθεστώς. Σε αυτά τα πλαίσια, ο όρος "συνεργασία" έχει αρνητική χροιά. Η έλλειψη εμπιστοσύνης στους γεωργικούς συνεταιρισμούς και η συνακόλουθη χαμηλή προθυμία για συνεργασία συνδέεται στενά με οικονομικά εμπόδια. Για παράδειγμα, η έλλειψη προθυμίας για συνεργασία μπορεί να εμποδίσει τις επιλογές για κοινή αγορά υποδομών αποθήκευσης και μεταποίησης ή για άμεση εμπορία.

Έλλειψη προστιθέμενης αξίας, μεταποίησης και πρόσβασης στην αγορά: Εμπόδια που εντοπίστηκαν συνήθως σε αρκετές μελέτες περίπτωσης και σχετίζονται με την οικονομική βιωσιμότητα της αγρο-οικολογικής γεωργίας στο πλαίσιο των σημερινών συμβατικών συστημάτων τροφίμων. Η έλλειψη πρόσβασης στη χρηματοδότηση και άλλα ζητήματα που σχετίζονται με τις επενδύσεις ήταν τα πιο συνηθισμένα εμπόδια. Στις περισσότερες από τις χώρες των περιπτωσιολογικών μελετών εντοπίστηκε ένα ευρύ σύνολο ζητημάτων που σχετίζονται με την έλλειψη προστιθέμενης αξίας από την αγροοικολογική παραγωγή, συμπεριλαμβανομένης της χαμηλής ζήτησης και της παραγωγικότητας που εκφράστηκε με χαμηλές τιμές και όχι με το κόστος παραγωγής, γεγονός που οδήγησε σε προβλήματα στην εφοδιαστική της αποθήκευσης, της μεταποίησης και της πώλησης των αγροοικολογικών προϊόντων. Η διαθεσιμότητα του εργατικού δυναμικού και η συγκέντρωση της αγοράς εντοπίστηκαν επίσης ως σημαντικά ζητήματα.  

Αναποτελεσματικός σχεδιασμός πολιτικής: Τα ειδικά εμπόδια που οφείλονται στις πολιτικές κάλυπταν τις μη βιώσιμες προδιαγραφές και την έλλειψη ευελιξίας στην εφαρμογή και την παρακολούθηση. Αυτή η ομάδα περιλάμβανε τη γραφειοκρατία της πολιτικής στήριξης και την έλλειψη στόχευσης ή δημόσιων συμβάσεων, που υπήρχαν σε λίγες μόνο μελέτες περίπτωσης η καθεμία. 

Η ομαδοποίηση των φραγμών και των παραγόντων προώθησης παρείχε ένα μέσο για την εξέταση των προκλήσεων για την αγροοικολογική μετάβαση από συγκεκριμένες οπτικές γωνίες, οι οποίες παρέχουν πληροφορίες για τον προσδιορισμό συγκεκριμένων δράσεων στα στρατηγικά μονοπάτια, καθώς και για την ανάλυση των μέσων αγοράς και πολιτικής που μπορούν να προωθήσουν τις διαδικασίες μετάβασης. Ωστόσο, τα διάφορα εμπόδια και οι κινητήριες δυνάμεις δεν εμφανίζονται μεμονωμένα. Η ύπαρξη ορισμένων εμποδίων ενισχύει τον ρυθμό με τον οποίο αναπτύσσονται άλλα εμπόδια με την πάροδο του χρόνου. Οι περιπτωσιολογικές μελέτες καταδεικνύουν τη διασύνδεση και τις αλληλεξαρτήσεις μεταξύ των διαφόρων εμποδίων και ότι τα ζητήματα της πληροφόρησης, της οικονομίας και της πολιτικής είναι στενά συνδεδεμένα στο ευρωπαϊκό αγρο-οικολογικό τοπίο και ότι η επίτευξη προόδου από τη μία προοπτική απαιτεί την αντιμετώπιση των άλλων δύο. 

Η αντιμετώπιση αυτών των διαφορετικών εμποδίων απαιτεί τη συμμετοχή φορέων με διαφορετικούς ρόλους και που εκπροσωπούν πολλαπλά συμφέροντα (δίκτυα πολλαπλών ενδιαφερομένων) και καινοτόμες μορφές συντονισμού και συνεργασίας. Ιδιαίτερα σε περιπτώσεις που χαρακτηρίζονται από χαμηλό επίπεδο συνεργασίας μεταξύ των φορέων και σε αρχικό στάδιο της αγροοικολογικής μετάβασης, οι αρχές (π.χ. υπουργεία Γεωργίας) είναι βασικοί φορείς που είναι σε θέση να δρομολογήσουν, να διαχειριστούν και να κατευθύνουν τα δίκτυα διακυβέρνησης προς τα μονοπάτια αγροοικολογικής μετάβασης. Επιπλέον, οι χαρισματικοί αγρότες, οι σύμβουλοι και οι ΜΚΟ, είναι επίσης σημαντικοί όταν το δίκτυο είναι νέο και υπόκειται σε αλλαγές, οι κόμβοι πολλαπλών ενδιαφερομένων αποτελούν τον πυρήνα των πιο ώριμων και σταθερών δικτύων. 

Κύρια διδάγματα από τη συνδιαμόρφωση στρατηγικών για αγροοικολογικές μεταβάσεις

Οι πολυμερείς πλατφόρμες σε κάθε μελέτη περίπτωσης πρότειναν στρατηγικές διαδρομές για την αντιμετώπιση των βασικών εμποδίων και των κινητήριων δυνάμεων για την έναρξη ή την ενίσχυση των αγροοικολογικών μεταβάσεων. 

Ένα πρώτο βασικό μάθημα από τη συνδιαμόρφωση αφορά τη σημασία του ώριμου κοινωνικού κεφαλαίου και της βελτίωσης των γνώσεων των γεωργών σχετικά με τα οφέλη των αγροοικολογικών πρακτικών και των οικονομικών ευκαιριών για την επιτυχή αγροοικολογική μετάβαση. Το ώριμο κοινωνικό κεφάλαιο είναι κρίσιμο για τις θεσμικές αλλαγές που προτείνονται, όπως τα νέα δίκτυα γνώσης. Οι μελέτες περιπτώσεων προσδιόρισαν τον σημαντικό ρόλο των μεσαζόντων για τη διευκόλυνση της δημιουργίας κοινωνικού κεφαλαίου και των θεσμικών αλλαγών, π.χ. έμπιστοι σύμβουλοι που προσεγγίζουν τους αγρότες και φέρνουν σε επαφή τους φορείς. Στις περιπτώσεις όπου οι αγροοικολογικές μεταβάσεις ξεκινούν σε συμβατικά γεωργικά συστήματα, οι θεσμικές αλλαγές που προτείνονται πρέπει να αναγνωρίζουν τις παραδοσιακές αξίες και στάσεις των γεωργών, ώστε να αποφεύγεται η ασυμβατότητα με τις απόψεις για τον "καλό αγρότη". Ωστόσο, η βελτίωση του κοινωνικού κεφαλαίου είναι μια μακροπρόθεσμη διαδικασία που απαιτεί ένα ευνοϊκό πολιτικό περιβάλλον μέσω της υποστήριξης για την ανάπτυξη ικανοτήτων και για επενδύσεις για την ομαλοποίηση ή τη θεσμοθέτηση νέων μορφών συνεργασίας.

Ένα δεύτερο βασικό μάθημα από τη συνδιαμόρφωση των στρατηγικών στις μελέτες περίπτωσης είναι η ανάγκη για ενισχυμένες συνεργατικές δράσεις και συλλογικούς θεσμούς για την αύξηση της διαπραγματευτικής δύναμης εντός της αλυσίδας αξίας. Αυτό θα επέτρεπε την επίτευξη υψηλότερων τιμών για τα αγροοικολογικά προϊόντα και την αξιοποίηση των δυνατοτήτων της αγροοικολογικής γεωργίας να είναι οικονομικά βιώσιμη. Τέτοιες διαδικασίες πρέπει να υποστηρίζονται από την πολιτική και τον δημόσιο τομέα, ώστε να αντιμετωπιστούν ζητήματα οικονομικής εκμετάλλευσης και σχέσεων εξουσίας, καθώς και να αντιμετωπιστούν τα προβλήματα υπερκατανάλωσης και σπατάλης τροφίμων στις αλυσίδες τροφίμων με τις επιπτώσεις τους στη δημόσια υγεία, την κοινωνική δικαιοσύνη και την επισιτιστική ασφάλεια (Lampkin et al., 2020). 

Ένα τρίτο βασικό μάθημα από τη συνδιαμόρφωση των στρατηγικών είναι η σημασία των αλλαγών στη συμπεριφορά και τη διατροφή των καταναλωτών, ιδίως εάν η μετασχηματιστική αλλαγή είναι ο κύριος στόχος των αγροοικολογικών μεταβάσεων. Οι πιο βιώσιμες ανθρώπινες δίαιτες που περιέχουν λιγότερα ζωικά προϊόντα επιτρέπουν την εφαρμογή αγροοικολογικών πρακτικών σε μεγάλη κλίμακα χωρίς να υπερβάλλουν σε εγχώρια γεωργική γη και αποφεύγοντας την αποψίλωση των δασών. Αυτό υπογραμμίζει την ανάγκη για μια ευρύτερη προοπτική του διατροφικού συστήματος των αγροοικολογικών μεταβάσεων, η οποία υποστηρίζεται επίσης από τα αποτελέσματα της ανάλυσης σε εδαφικό επίπεδο στο UNISECO (βλ. Παραδοτέο D4.3 για περισσότερες λεπτομέρειες).

• D4.3 - Territorial Impacts and Lessons Learnt of the Diffusion of AEFS in the EU (pdf)

Ορισμένες μελέτες δείχνουν ότι οι τάσεις αυξημένης ζήτησης των καταναλωτών για τρόφιμα που χαρακτηρίζονται ως υγιεινά, βιώσιμα και τοπικά έχουν επιταχυνθεί περαιτέρω από την πανδημία COVID-19 (π.χ. Vittuari et al., 2021). Εάν διατηρηθούν μετά το τέλος της πανδημίας, αυτές οι τάσεις στη συμπεριφορά των καταναλωτών θα μπορούσαν να ενισχυθούν με εκστρατείες ευαισθητοποίησης των καταναλωτών και προγράμματα δημόσιων προμηθειών σε σχολεία και κυλικεία, όπως προτείνεται στις συνδιαμορφωμένες στρατηγικές μετάβασης. Αυτό θα βοηθούσε να ξεπεραστούν εμπόδια όπως ο κορεσμός της αγοράς των βιολογικών προϊόντων. Ωστόσο, ο αναπροσανατολισμός σε άμεσες πωλήσεις προς τους καταναλωτές δεν είναι πάντα εφικτός (ιδίως για τους μικρής κλίμακας αγρότες) ή μπορεί να συνεπάγεται σημαντικές οικονομικές επιπτώσεις.

Τέλος, όσον αφορά τα καινοτόμα μέσα αγοράς και πολιτικής για την προώθηση των στρατηγικών αγρο-οικολογικής μετάβασης σε επίπεδο μελέτης περίπτωσης, οι τοπικοί φορείς τόνισαν ότι η αγρο-οικολογία είναι έντασης γνώσης και ότι διαφορετικοί συνδυασμοί κινήτρων αγοράς και πολιτικής είναι σημαντικοί για να μπορέσουν να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις που σχετίζονται με τη γνώση στην πορεία μετάβασης. 
Τρεις μορφές αυτών των προκλήσεων που σχετίζονται με τη γνώση είναι:

• Δημιουργία γνώσης: η πρόκληση αυτή αναφέρεται στην ανάγκη ανάπτυξης έρευνας, πεδίων επίδειξης και συμβουλευτικών υπηρεσιών γύρω από αγροοικολογικά θέματα, συνοδευόμενων από κίνητρα και πληροφορίες για τους φορείς της αλυσίδας αξίας και τους καταναλωτές. Βασικά κίνητρα της αγοράς και της πολιτικής για την αντιμετώπιση αυτής της πρόκλησης είναι οι γεωργοπεριβαλλοντικές πληρωμές και η προώθηση της γνώσης.
• Διάχυση της γνώσης: Η πρόκληση αυτή αναφέρεται στην ανάγκη διευκόλυνσης της εισαγωγής αγροοικολογικών προσεγγίσεων και πρακτικών στις αλυσίδες αξίας. Βασικά κίνητρα αγοράς και πολιτικής είναι τα συστήματα πιστοποίησης και οι πολιτικές για τα τρόφιμα.
• Ανάπτυξη ικανοτήτων: η πρόκληση αυτή αναφέρεται στην προώθηση της συλλογικής δράσης, της μάθησης από ομοτίμους και της δικτύωσης για τον επανασχεδιασμό του συστήματος τροφίμων. Βασικά κίνητρα αγοράς και πολιτικής είναι η δικτύωση και η συνεργασία. Ο στόχος της προώθησης της γνώσης μπορεί να επιτευχθεί μέσω ειδικών μέτρων πολιτικής και ενός ευρέος φάσματος κινήτρων αγοράς και πολιτικής. Η αγρο-οικολογική μετάβαση είναι μια διαδικασία έντασης γνώσης, στοιχεία των προκλήσεων της οποίας εντοπίστηκαν στις μελέτες περίπτωσης σε σχέση με τη γνώση, ξεκινώντας από τη δημιουργία γνώσης και τη διάχυση της γνώσης μέχρι τη δημιουργία ικανοτήτων. Ενώ οι πληρωμές που βασίζονται στην πρακτική και οι συμβουλευτικές υπηρεσίες αναγνωρίστηκαν ως πολύ σημαντικές για τη δημιουργία γνώσεων, τα συστήματα πιστοποίησης και η πολιτική τροφίμων είναι ζωτικής σημασίας για τη διάχυση της γνώσης σε επίπεδο αλυσίδας αξίας. Η ανάπτυξη ικανοτήτων που απαιτείται για τον επανασχεδιασμό του τοπικού συστήματος τροφίμων μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσω ενός συνδυασμού τοπικών παρεμβάσεων, όπως οι περιφερειακές πολιτικές και τα μέσα δικτύωσης.

Βλέπε για περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με την αξιολόγηση των μέσων αγοράς και πολιτικής το παραδοτέο D5.4 σχετικά με τα καινοτόμα μέσα αγοράς και πολιτικής για την προώθηση των στρατηγικών αγρο-οικολογικής μετάβασης. Ειδικά βασικά αποτελέσματα συνοψίστηκαν σε σύντομες περιπτωσιολογικές μελέτες, προσθέτοντας αξία και παρέχοντας νέες γνώσεις στον τοπικό διάλογο σχετικά με τις γεωργικές πολιτικές (π.χ. στρατηγικά σχέδια της ΚΓΠ), τις γεωργικές πρακτικές και την αγροοικολογία, ή για να συμβάλουν στην ανάπτυξη ή την αντιμετώπιση αναγκών που προέκυψαν από την κοινότητα πρακτικής τους.

D5.4 - Report on innovative market incentives and policy instruments favouring conversion pathways to AEFS (link to Zenodo)

           D5.4 - Annex 1: Case study summaries (link to Zenodo)

Ενημερωτικά δελτία

Austria

• UNISECO H2020 issue brief: Mitigation of climate change by humus formation and regenerative arable farming in Eastern Austria
• UNISECO H2020 issue brief: Eindämmung des Klimawandels durch Humusaufbau und regenerativen Ackerbau in Ostösterreich

Czech Republic

• UNISECO H2020 issue brief: Enhancing cooperation and capacity building to maintain arable land protection on organic dairy farms in the Czech Republic
• UNISECO H2020 issue brief: Posílení spolupráce a budování kapacit k zachování ochrany orné půdy na ekologických mléčných farmách v České republice

France

• UNISECO H2020 issue brief: Connecting farmers to foster the adoption of agro-ecological practices

Germany

• UNISECO H2020 issue brief: Adding value to agro-ecological practices in market-oriented arable farming
• UNISECO H2020 issue brief: Marktimpulse für eine gesteigerte Wertschöpfung durch agrarökologische Praktiken im marktorientierten Ackerbau

Greece

• UNISECO H2020 issue brief: Pathways of peach growers for a transition towards sustainability: an eco-efficiency and input substitution tree crop-based farming system in Imathia, Greece
• UNISECO H2020 issue brief: Η πορεία της παραγωγής ροδακίνων προς τη βιωσιμότητα: βελτίωση της αποδοτικότητας με εισροές και πρακτικές φιλικές προς το περιβάλλον

Hungary

• UNISECO H2020 issue brief: Soil conservation farming in Hungary - Practical lessons learnt on farm level
• UNISECO H2020 issue brief: Gyakorlati ajánlás: Talajkímélő gazdálkodás Magyarországon - Tanulságok és legfontosabb üzenetek

Italy

• UNISECO H2020 issue brief: Enhancing knowledge exchange for the adoption of agroecological practices in vineyards: the Chianti Biodistrict
• UNISECO H2020 issue brief: Migliorare lo scambio di conoscenze per favorire l'adozione di pratiche agroecologiche nei vigneti: il "Biodistretto del Chianti"
• UNISECO H2020 issue brief: Promoting cropping system diversification in a highly specialised and market-oriented winegrowing area
• UNISECO H2020 issue brief: Favorire la diversificazione colturale in un'area specializzata nella produzione di vino e orientata al mercato

Latvia

• UNISECO H2020 Issue brief_Strengthening Agro-Ecological Farming Practices and Economic Viability of Organic Dairy Farms in Latvia
• UNISECO H2020 Issue brief_Stiprinot agro-ekoloģiskās prakses un bioloģiskās piena lopkopības ekonomisko ilgtspēju Latvijā

Lithuania

• UNISECO H2020 issue brief: Improving accessibility to agroecological farming knowledge and practical skills of Lithuanian farmers to support the transition to agroecology
• UNISECO H2020 Problematikos santrauka: Agroekologinio ūkininkavimo žinių ir praktinių įgūdžių prieigos gerinimas Lietuvos ūkininkams siekiant sustiprinti perėjimą prie agroekologinio žemės ūkio

Romania

• UNISECO H2020 Issue brief: Mainstreaming the practice of composting in Romanian farms through an integrated package of financial and technical assistance

Spain

• UNISECO H2020 issue brief: Farmers' cooperation and networks, a key driver for the transition to agro-ecological farming systems in Navarra and the Basque Country
• UNISECO H2020 issue brief: Cooperación y redes de productores, un impulsor clave de la transición hacia la agroecología en el País Vasco y Navarra (España)

Sweden

• UNISECO H2020 issue brief: Agro-ecological diversification to produce more food from ruminant farms in Sweden: possibilities for economic and environmental sustainability
• UNISECO H2020 issue brief: Agroekologisk diversifiering för produktion av mer mat från gårdar med idisslare i Sverige: möjligheter för ökad lönsamhet och lägre miljöpåverkan

Switzerland

• UNISECO H2020 issue brief: Reducing the uncertainties about income alternatives to intensive animal production in the Swiss Lucerne Central Lakes region
• UNISECO H2020 issue brief: Einkommensalternativen zur intensiven Tierproduktion in der Region Luzerner Mittellandseen: Verringerung der Unsicherheiten