• Στα σχέδιά σας: η διεπιστημονική προσέγγιση μέσω των Πολυμερών Πλατφορμών (ΠΠΠ)
• Στη διάσταση της διακυβέρνησης του τοπικού σας γεωργικού πλαισίου: η ανάλυση κοινωνικών δικτύων (SNA)
• Στο τοπικό/περιφερειακό/εθνικό σας πλαίσιο αγοράς και πολιτικής: η πολυκριτηριακή ανάλυση των μέσων αγοράς και πολιτικής (MCA).

---

Στα σχέδιά σας: η διεπιστημονική προσέγγιση μέσω των Πολυμερών Πλατφορμών (ΠΠΠ)

Οι ΜΑΠ αποτελούν σημαντικό στοιχείο του διεπιστημονικού χαρακτήρα του έργου UNISECO. Ένας βασικός στόχος της χρήσης των ΜΑΠ είναι να λειτουργούν χωρίς κενά μεταξύ επιστήμης και πρακτικής και να παρέχουν ένα συμβουλευτικό πλαίσιο που θα υποστηρίζει μια "συστημική προσέγγιση" του θέματος που θέλετε να αντιμετωπίσετε. 

Η προσέγγιση αυτή αναγνωρίζει την αξία και την αναγκαιότητα της συγκέντρωσης πολλαπλών πηγών γνώσης και εμπειρίας, που προέρχονται από διαφορετικά υπόβαθρα, ρόλους και κλάδους (π.χ. επιστήμη, πρακτική, επιχειρήσεις, επιχειρήσεις, συμβουλευτικές υπηρεσίες, ΜΚΟ, κατάρτιση και εκπαίδευση), κατηγορίες φορέων (παραγωγοί γνώσης, χρήστες και ενδιάμεσοι μεταξύ των δύο, δίκτυα, συστάδες), και ικανές να αντανακλούν (σε) διαφορετικούς τύπους καινοτομίας (τεχνολογική, κοινωνική, οργανωτική).

Οι πλατφόρμες πολλαπλών φορέων (ΠΠΔ) της UNISECO παρείχαν συνεχή συμμετοχή και ανοικτή αμφίδρομη ανταλλαγή ιδεών για τη συνεκμάθηση και τη συνδημιουργία γνώσης με τους τελικούς χρήστες και τους ενδιαφερόμενους φορείς της γεωργίας σε επίπεδο ΕΕ και τοπικών περιπτωσιολογικών μελετών. Κάθε ΜΑΠ αποτελούνταν από 10 έως 20 εκπροσώπους, οι οποίοι επιλέχθηκαν ώστε να αντικατοπτρίζουν το εύρος της συνάφειας με το θέμα του έργου - τη μετάβαση σε και την υποστήριξη αγρο-οικολογικών συστημάτων γεωργίας στην ΕΕ - και τις μελέτες περίπτωσής του. Τα μέλη των ΠΔΠ περιλάμβαναν άτομα, ομάδες ή/και θεσμούς που επηρεάζουν ή επηρεάζονται από τις διαδικασίες και τα αποτελέσματα των αγρο-οικολογικών συστημάτων γεωργίας, συμπεριλαμβανομένων ΜΚΟ και παρόχων συμβουλών/υπηρεσιών, στελεχών εφαρμογής πολιτικής και δημόσιας διοίκησης, εκπροσώπων της αλυσίδας αξίας των τροφίμων, γεωργών. Οι συμμετέχοντες στα ΜΑΠ παρείχαν συμβουλές και ανατροφοδότηση σχετικά με τις δραστηριότητες και το υλικό, εξασφαλίζοντας τη συνάφεια των αποτελεσμάτων με τις ανάγκες τους, και συμμετείχαν στον προσδιορισμό των βασικών εμποδίων και των κινητήριων δυνάμεων για τη μετάβαση σε ΑΓΕΠ, στην αξιολόγηση και τη συνδιαμόρφωση στρατηγικών διαχείρισης και κινήτρων πολιτικής και αγοράς για την ενίσχυση των ΑΓΕΠ, για να αναφέρουμε μερικά από αυτά.

Κατευθυντήριες γραμμές για την εφαρμογή της προσέγγισης MAP στο δικό σας περιβάλλον 

Επισυνάπτονται δύο μεθοδολογικές οδηγίες που συντάξαμε προκειμένου να βοηθήσουμε κάθε οργανισμό που ενδιαφέρεται να δοκιμάσει/χρησιμοποιήσει αυτή την προσέγγιση για την αντιμετώπιση σύνθετων θεμάτων, όπως αυτά που σχετίζονται με τα αγροοικολογικά συστήματα γεωργίας. 
Μπορείτε να διαβάσετε αναλυτικότερα στο D7.3 - Έκθεση για την αξιολόγηση των διεπιστημονικών εργαλείων και μεθόδων σχετικά με τον τρόπο αξιολόγησης της ποιότητας της αλληλεπίδρασης και των αποτελεσμάτων μιας ΠΔΠ, καθώς και λεπτομέρειες από μια τέτοια αξιολόγηση των ΠΔΠ που συγκεντρώθηκαν στο UNISECO.  

Κατέβασμα:

UNISECO H2020 methodological brief: Setting up a transdisciplinary framework: Brief Step-by-Step Guide

UNISECO H2020 methodological brief: Monitoring and evaluating Multi-Actor Platforms: Brief Step-by-Step Guide

D7.3 - Report on the Assessment of Transdisciplinary Tools and Methods (pdf)

Back to top

---

Στη διάσταση της διακυβέρνησης του τοπικού σας γεωργικού πλαισίου: η Ανάλυση Κοινωνικών Δικτύων (ΑΚΔ) 

Η SNA ορίζεται ως η χαρτογράφηση και η μέτρηση των σχέσεων και των ροών μεταξύ ανθρώπων, ομάδων, οργανισμών, υπολογιστών ή άλλων οντοτήτων επεξεργασίας πληροφοριών/γνώσης (Krebs, 2010). Η κοινωνική σχεσιακή προσέγγιση της διαχείρισης των φυσικών πόρων, όπως εφαρμόζεται μέσω της SNA, επιτρέπει τη διερεύνηση του τρόπου με τον οποίο οι διαμορφωμένες σχέσεις μεταξύ των φορέων εντός ενός συστήματος επιτρέπουν και περιορίζουν την ανθρώπινη δράση στους φυσικούς πόρους (Bodin and Prell, 2011). Και είναι επίσης ένα μέσο απεικόνισης της δύναμης των συνδέσεων μεταξύ των ανθρώπων, το οποίο επιτρέπει τον εντοπισμό του τρόπου με τον οποίο είναι δομημένη η αλληλεπίδραση και η ανταλλαγή γνώσεων και πώς μπορεί να βελτιστοποιηθεί.

Η SNA μπορεί να πραγματοποιηθεί είτε μέσω ποσοτικών ή/και ποιοτικών προσεγγίσεων. Στην UNISECO, η ανάλυση έγινε μέσω μιας μεικτής προσέγγισης, με τους ακόλουθους στόχους:

• Εντοπισμός και ανάλυση των πιο σημαντικών φορέων για την αντιμετώπιση των βασικών αγρο-οικολογικών "διλημμάτων" (προκλήσεων) στις 15 μελέτες περίπτωσης (σε επτά κύριους τύπους φορέων: αγρότες, αρχές και διοικήσεις, φορείς της αγροδιατροφικής αλυσίδας αξίας, φορείς επιστήμης, καινοτομίας, συμβουλευτικής και ανάπτυξης ικανοτήτων, ΜΚΟ, οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, εκπρόσωποι της τοπικής κοινότητας, καταναλωτές, μέσα ενημέρωσης), αποκαλύπτοντας τους ρόλους, τις θέσεις και τις απόψεις τους,
• Να εντοπίσει και να αναλύσει τα δίκτυα διακυβέρνησης που σχετίζονται με κάθε πρόκληση, αποκαλύπτοντας τους κανόνες, τις ρυθμίσεις, τις σχέσεις εξουσίας, τις συγκρούσεις, τις συνεργασίες, τη δυναμική της συλλογικής δράσης, τις ροές γνώσης και τα υλικά αγαθά, να κατανοήσει τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων και πώς το δίκτυο και τα στοιχεία του (φορείς και δεσμοί φορέων-φορέων) μπορούν να επηρεάσουν τις πορείες μετάβασης στην αγρο-οικολογία.

Έτσι, η ανάλυση ξεπέρασε κατά πολύ το επίπεδο της γεωργικής εκμετάλλευσης, εξετάζοντας τον τρόπο με τον οποίο οι διάφορες ομάδες ενδιαφερομένων εμπλέκονται στις διαδικασίες μετάβασης προς τη βιώσιμη γεωργία και τα βιώσιμα συστήματα τροφίμων. Και το NET-MAP (χαρτογράφηση δικτύων) ήταν η εργαλειοθήκη που χρησιμοποιήθηκε για την από κοινού ανάπτυξη χαρτών δικτύων με τους τοπικούς ενδιαφερόμενους φορείς και για διαδραστική ανάλυση, με στόχο τη διασφάλιση της συμπαραγωγής της γνώσης, της κοινής μάθησης και την προαγωγή διεπιστημονικών προσεγγίσεων (Hauck et al., 2015; Hauck et al., 2016).

Το εργαλείο NET-MAP δεν είναι ένα λογισμικό, αλλά ένα εργαλείο χαρτογράφησης χαμηλής τεχνολογίας, χαμηλού κόστους, βασισμένο σε συνεντεύξεις. Με τον όρο "εργαλείο" αναφερόμαστε απλώς στο απαραίτητο κιτ για τη διεξαγωγή της ΣΝΣ, το οποίο περιλαμβάνει μικρά σχήματα (ή post-it κάρτες) που αντιπροσωπεύουν διάφορους φορείς. Σχεδιάζονται γραμμές που συνδέουν τους φορείς και αποκαλύπτουν πώς συνδέονται και, ίσως ακόμη πιο σημαντικό, πώς δεν συνδέονται. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί από ερευνητές, διευκολυντές και φορείς υλοποίησης για την οπτικοποίηση της γνώσης και την κατανόηση της αλληλεπίδρασης των πολύπλοκων τυπικών και άτυπων δικτύων, των σχέσεων εξουσίας και των στόχων των φορέων.

Παραδείγματα αποτελεσμάτων από τις περιπτωσιολογικές μελέτες UNISECO: γνώσεις από συστήματα κτηνοτροφίας, αροτραίων και μόνιμων καλλιεργειών και μικτής γεωργίας

Στην Ελβετία, το βασικό δίλημμα ήταν πώς να μειωθούν οι υψηλές πυκνότητες των ζώων και ταυτόχρονα να παραμείνουν κερδοφόρες στο πλαίσιο σημαντικών εξαρτήσεων διαδρομής (κατασκευές αχυρώνων, βάθη, αγορά ανόδου και καθόδου, σύστημα γνώσης).

Η ελβετική μελέτη περίπτωσης περιλάμβανε τη γεωργική περιοχή στις κεντρικές λίμνες της Λουκέρνης, μια από τις πιο εντατικές περιοχές χοιροτροφίας στην Ελβετία, καθώς και στην Ευρώπη, η οποία προκαλεί σημαντικά περιβαλλοντικά προβλήματα. Φαίνεται ότι υπάρχει μια μάλλον γενική συναίνεση σχετικά με την ανάγκη μείωσης της πυκνότητας των ζώων. Οι κεντρικοί παράγοντες είναι οι αγρότες. Συνδέονται με τους φορείς της αγοράς, με τους φορείς των δήμων και των καντονίων, καθώς και με φορείς που παρέχουν συμβουλευτικές υπηρεσίες. Για να αντιμετωπιστεί καλύτερα το βασικό δίλημμα, το παρόν δίκτυο θα πρέπει να βελτιωθεί από διάφορες απόψεις: θα πρέπει να υπάρξει σαφέστερη διαίρεση μεταξύ των διαφόρων δημόσιων υπηρεσιών που εκπροσωπούν αντίθετα συμφέροντα. Η έμφαση θα πρέπει να δοθεί λιγότερο στην εξεύρεση συμβιβασμών αλλά στην ενδελεχή εφαρμογή των υφιστάμενων νόμων. Επιπλέον, το ευρύ κοινό, το οποίο ασκεί υψηλό επίπεδο επιρροής, θα πρέπει να έχει σημαντικότερο ρόλο στο δίκτυο. Υπάρχει έλλειψη επικοινωνίας σχετικά με την κατάσταση των οικοσυστημάτων και θα μπορούσε να ασκηθεί μεγαλύτερη επιρροή από τις περιβαλλοντικές ΜΚΟ. Επιπλέον, η παραγωγή και η κατανάλωση είναι σχεδόν εντελώς αποκομμένες η μία από την άλλη, με διάφορους παράγοντες της μεταγενέστερης αγοράς να ελέγχουν την αγορά. Θα πρέπει να υπάρξει στενότερη σύνδεση μεταξύ των γεωργών και των καταναλωτών, ώστε να διασφαλιστεί ότι οι καταναλωτές θα έχουν καλύτερη εικόνα του τρόπου παραγωγής των τροφίμων τους.

Στην Ουγγαρία, το βασικό δίλημμα ήταν πώς να ενσωματωθούν αγροοικολογικές πρακτικές σε αροτραίες εκτάσεις σε συστήματα αροτραίας γεωργίας με έντονο προσανατολισμό στην αγορά, ώστε να διατηρηθεί και να βελτιωθεί η ποιότητα του εδάφους χωρίς σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις στην οικονομική βιωσιμότητα των γεωργικών εκμεταλλεύσεων. Οι αγρο-οικολογικές συνθήκες για τη φυτική παραγωγή στην Ουγγαρία θεωρούνται γενικά καλές, αλλά η έλλειψη νερού κατά τη διάρκεια της καλλιεργητικής περιόδου, η προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή και, ιδίως, η υποβάθμιση των εδαφών θέτουν αυξανόμενες περιβαλλοντικές προκλήσεις για τους γεωργούς.

Οι καινοτόμοι αγρότες αποτελούν μια ειδική ομάδα που είναι κάπως αμοιβαία απομονωμένη από τους συμβατικούς αγρότες. Η συνεργασία μεταξύ ΜΚΟ ή/και οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών που σχετίζονται με το θέμα της διατήρησης του εδάφους δεν είναι χαρακτηριστική ούτε σε εθνική ούτε σε τοπική κλίμακα. Θα χρειαζόταν περισσότερη συνεργασία εντός και μεταξύ των αρχών και της επιστήμης για την εξυπηρέτηση των πρακτικών αναγκών του τομέα όσον αφορά τον μετριασμό του κλίματος και την προετοιμασία για τη μετάβαση στην αγροοικολογία μακροπρόθεσμα. Η έλλειψη εξειδικευμένων γεωργικών υπαλλήλων με ειδικές γνώσεις (π.χ. γεωργία ακριβείας) αποτελεί μεγάλο πρόβλημα. Οι καινοτομίες και η ψηφιοποίηση του γεωργικού τομέα προηγούνται της δομής και της ποιότητας του περιεχομένου της γεωργικής εκπαίδευσης τόσο στη δευτεροβάθμια όσο και στην τριτοβάθμια εκπαίδευση λόγω παλαιών δομών σε μαθήματα και θέματα, καθώς και λόγω έλλειψης κεφαλαίων για επίδειξη και κατάρτιση. Οι αγρότες πρέπει να ενθαρρύνονται από την κυβέρνηση να συμμετέχουν σε ερευνητικά προγράμματα.

Στην Ιταλία, το βασικό δίλημμα ήταν πώς να προωθηθεί η διαφοροποίηση του συστήματος καλλιέργειας σε μια εξαιρετικά εξειδικευμένη και προσανατολισμένη στην αγορά αμπελουργική περιοχή μέσω της υιοθέτησης αγροοικολογικών πρακτικών, για την αύξηση της βιοποικιλότητας και τη βελτίωση της διαχείρισης του τοπίου, διατηρώντας παράλληλα την κερδοφορία της γεωργίας μέσω τοπικών αλυσίδων αξίας.

Η μελέτη περίπτωσης πραγματοποιήθηκε στη βιολογική περιοχή Chianti. Μια βιοπεριφέρεια είναι μια γεωγραφική περιοχή όπου αγρότες, πολίτες, τουριστικοί φορείς, ενώσεις και δημόσιες αρχές επισημοποιούν μια συμφωνία για τη βιώσιμη διαχείριση των τοπικών πόρων, με βάση την παραγωγή και κατανάλωση βιολογικών τροφίμων. Στην περιοχή Chianti, στην Τοσκάνη, η δημιουργία της βιοπεριφέρειας επέτρεψε την υιοθέτηση και διάδοση βασικών αγρο-οικολογικών πρακτικών στην αμπελοκαλλιέργεια, όπως π.χ. το χόρτο μεταξύ των σειρών, η επιλογή τοπικών ποικιλιών, η διατήρηση ημιφυσικών χαρακτηριστικών, καθώς και η χρήση οργανικών λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων και η χλωρή λίπανση, μεταξύ άλλων. Παρά ταύτα, η μελέτη περίπτωσης αντιμετωπίζει την κρίσιμη πρόκληση της αύξησης της διαφοροποίησης του συστήματος καλλιέργειας, για την αύξηση της βιοποικιλότητας και τη βελτίωση της ποιότητας του τοπίου. Ένας πιθανός τρόπος για την αντιμετώπιση αυτής της πρόκλησης είναι η υποστήριξη της αναζωογόνησης των υποαπασχολούμενων γεωργικών περιοχών, ιδίως μέσω της αποκατάστασης εγκαταλελειμμένων ελαιώνων, της ανάκτησης αροτραίων καλλιεργειών και βοσκοτόπων και της ανάπτυξης των σχετικών τοπικών αλυσίδων αξίας. Οι τελευταίες θα μπορούσαν επίσης να αυξήσουν την ανθεκτικότητα του τοπικού γεωργικού συστήματος, μειώνοντας την εξάρτηση από την εξαγωγή ενός μόνο προϊόντος, δηλαδή του κρασιού.

Το δίκτυο των φορέων που εμπλέκονται στο βασικό δίλημμα της παρούσας μελέτης περίπτωσης βρίσκεται υπό ανάπτυξη, καθώς η ΒΔ βρίσκεται ακόμη στη διαδικασία ανάπτυξης και επέκτασης των συνδέσεων πληροφοριών και γνώσεων για τις κύριες δράσεις που σχετίζονται με το βασικό δίλημμα.

Στη Ρουμανία, το βασικό δίλημμα ήταν πώς να αυξηθεί η οικονομική βιωσιμότητα της γεωργίας μικρής κλίμακας με παράλληλη διατήρηση του πολιτιστικού τοπίου και της βιοποικιλότητας. Η υψηλή βιοποικιλότητα στην Τρανσυλβανία και το Maramures συνδέεται στενά με τη διαρθρωτική ποικιλομορφία και τις ειδικές πρακτικές καλλιέργειας και διαχείρισης της γης που χρησιμοποιούν οι αγρότες εδώ και γενιές. Ωστόσο, η κοινωνική δυναμική και τα ερεθίσματα για την εντατικοποίηση της γεωργίας προκαλούν αλλαγές στο τοπίο, οι οποίες εγκυμονούν μια σειρά κινδύνων για τη βιωσιμότητα εν γένει και ιδιαίτερα για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας.

Η εμπιστοσύνη και η συνεργασία είναι πολύ αδύναμες στο κοινωνικό τραύμα που άφησε πίσω του το εθνικοποιημένο, συλλογικό γεωργικό σύστημα. Οι ενώσεις υπάρχουν, αλλά ιδρύθηκαν για να πληρούν τα κριτήρια επιλεξιμότητας για την πρόσβαση στις γεωργικές επιδοτήσεις- οι συνεταιρισμοί - μια "αναβάθμιση" των ενώσεων - απουσιάζουν. Λόγω της απροθυμίας να αναπτύξουν από κοινού οικονομικές δραστηριότητες και άλλων προκλήσεων που σχετίζονται με τις δεξιότητες, τη ροή μετρητών, την πρόσβαση στην πληροφόρηση και τις υποδομές, οι αγρότες είναι εγκλωβισμένοι σε ένα καθεστώς χαμηλής παραγωγικότητας, χωρίς μέσα να μπορούν να προσθέσουν αξία στην ακατέργαστη γεωργική τους παραγωγή και να δημιουργήσουν/προσπελάσουν την αγορά- έτσι αποτελούν τον πιο αδύναμο παίκτη στην αλυσίδα εφοδιασμού.
Το μοντέλο διακυβέρνησης είναι παλαιάς κοπής και ιεραρχικό, και κυρίως μονομερές/μονοδρομικό: από τους δημόσιους φορείς στους πολίτες. Οι αποφάσεις λαμβάνονται από άτομα σε θέσεις εξουσίας και οι πληροφορίες κυκλοφορούν μάλλον μέσω άτυπων κοινωνικών καναλιών. Οι ΛΑΓ και οι ΜΚΟ διαδραματίζουν ουσιαστικό ρόλο στην ενημέρωση των τοπικών κοινοτήτων για θέματα κοινού ενδιαφέροντος που σχετίζονται με τον τομέα εμπειρογνωμοσύνης/ενδιαφέροντός τους και εκπροσωπούν τη φωνή των κοινοτήτων στα φόρουμ λήψης αποφάσεων. Οι οργανώσεις αυτές επενδύουν επίσης στις τοπικές κοινότητες - σε υποδομές/εγκαταστάσεις και εκδηλώσεις που σχετίζονται με τον οικοτουρισμό και τα τρόφιμα, στη συνεχή επαγγελματική κατάρτιση ή στην ανάπτυξη της αγοράς. Μια άλλη σημαντική σχέση εργασίας είναι μεταξύ των γεωργών/ενώσεων γεωργών και των οργανισμών γεωργικών πληρωμών (APIA, AFIR), όπου οι δικαιούχοι των κονδυλίων βασίζονται στους υπαλλήλους του οργανισμού όχι μόνο για να καταχωρίσουν τις αιτήσεις τους, αλλά και για να τους βοηθήσουν στην προετοιμασία της γραφειοκρατίας. 

Για περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με τα παραπάνω παραδείγματα και τις άλλες 10 μελέτες περιπτώσεων διαβάστε την έκθεση D5.2.

Λήψη: 

D5.2 - Governance Networks Supporting AEFS

           D5.2 - Annex: Case studies

Κατευθυντήριες γραμμές για την εφαρμογή της ΣΝΣ στο περιβάλλον σας 

Επισυνάπτεται μια σύντομη κατευθυντήρια γραμμή που συντάξαμε προκειμένου να βοηθήσουμε κάθε οργανισμό που ενδιαφέρεται να δοκιμάσει/χρησιμοποιήσει αυτή τη μέθοδο για να κατανοήσει καλύτερα το τοπικό πλαίσιο διακυβέρνησής του ως βάση για την εκπόνηση/συνδημιουργία καλύτερων στρατηγικών για την προώθηση θετικών αλλαγών, είτε πρόκειται για τον γεωργικό τομέα είτε για κάποιον άλλο. 

Λήψη: 

UNISECO Methodological Brief: Social Network Analysis: Brief Step-by- Step Guide (pdf)

Back to top

---

Στο τοπικό/περιφερειακό/εθνικό σας πλαίσιο αγοράς και πολιτικής: η πολυκριτηριακή ανάλυση των μέσων αγοράς και πολιτικής (MCA) 

Τα μέσα αγοράς και πολιτικής (ΜΠΠ) - επιδοτήσεις, κίνητρα, φορολογικές διευκολύνσεις, προγράμματα κ.λπ. - είναι ενσωματωμένα σε πολύπλοκα θεσμικά πλαίσια, στα οποία εμπλέκονται πολλά μέρη με διαφορετικές προοπτικές και συμφέροντα, και η εκ των προτέρων αξιολόγησή τους στο πλαίσιο της ανάγκης επανασχεδιασμού της πολιτικής θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη πολλαπλά ποσοτικά ή/και ποιοτικά κριτήρια. Οι αποφάσεις σε γεωργικά/περιβαλλοντικά πλαίσια απαιτούν τη συμμετοχή πολλών ενδιαφερομένων με διαφορετικές και αντικρουόμενες απόψεις, γεγονός που θα ενισχύσει την πολυπλοκότητα της απόφασης.

Τα επιχειρήματα αυτά υποστηρίζουν την επιλογή της χρήσης μιας πολυκριτηριακής ανάλυσης (ΠΚΑ) των ΠΚΦ, η οποία εφαρμόζεται ευρέως από τις εθνικές κυβερνήσεις και τους διεθνείς οργανισμούς και υπάρχουν πολλές επίσημα εκδοθείσες κατευθυντήριες γραμμές και έτοιμα προς χρήση εργαλεία. Εδώ, στο UNISECO, η ΜΚΑ βασίζεται σε δύο βασικά επίσημα έγγραφα, δηλαδή στην εργαλειοθήκη για τη βελτίωση της νομοθεσίας (Better Regulation Toolbox) (EC, 2017) και στην πολυκριτηριακή ανάλυση: A Manual. Υπουργείο Κοινοτήτων και Τοπικής Ανάπτυξης του Ηνωμένου Βασιλείου (UK-DCLG, 2009).

Τα βασικά στάδια για τη διενέργεια μιας ΜΚΑ είναι τα εξής: 

• ο καθορισμός των στόχων σας και η επιλογή των ΠΚΠ που θα υποβληθούν σε ΑΚΖ (στην περίπτωση της UNISECO, αναλύσαμε τις δυνατότητες ορισμένων ΠΚΠ να βοηθήσουν τη μετάβαση σε αγρο-οικολογικά συστήματα γεωργίας στις 15 μελέτες περίπτωσης στην Ευρώπη), 
• καθορισμός των σχετικών κριτηρίων βάσει των οποίων θα αναλυθούν οι ΠΔΠ, 
• τη διεξαγωγή συνεντεύξεων με τους σχετικούς ενδιαφερόμενους φορείς για την αξιολόγηση των προτιμήσεών τους για κάθε ΠΜΔ σε σχέση με τα κριτήρια,
• συγκέντρωση των βαθμολογιών κάθε ΠΜΔ και εξαγωγή συμπερασμάτων. 

Σε αυτή την ενότητα παρέχουμε το εργαλείο ΜΚΑ που δημιουργήθηκε για τους στόχους του έργου και αν αντιμετωπίζετε ένα παρόμοιο δίλημμα ή στόχο σχετικά με μια επιθυμητή μετάβαση στα συστήματα γεωργίας και τροφίμων, εξηγείται εδώ σε μια σύντομη κατευθυντήρια γραμμή για να σας υποστηρίξει στην ανάλυσή σας και ενδεχομένως στη λήψη αποφάσεων. 
Οι στρατηγικές μετάβασης σε αγρο-οικολογικά γεωργικά συστήματα στις 15 μελέτες περιπτώσεων της UNISECO περιλάμβαναν υφιστάμενες ΠΜΔ στην τρέχουσα μορφή τους, αναθεωρημένες ΠΜΔ με προτεινόμενες αλλαγές στον τρέχοντα σχεδιασμό τους και νέες προτεινόμενες ΠΜΔ - όλες ομαδοποιήθηκαν σε 8 μακρο-κατηγορίες: στήριξη εισοδήματος και αγοράς, γεωργοπεριβαλλοντικές πληρωμές, πληρωμές για επενδύσεις, προώθηση της γνώσης, συστήματα πιστοποίησης, πολιτικές για τα τρόφιμα, δικτύωση/συνεργασία και άλλα μέτρα (π.χ. φορολογικές πολιτικές, κανόνες διαχείρισης/σχεδιασμού τοπίου/χρήσης γης, νόμοι για την άγρια ζωή κ.λπ.). Συνολικά, αναλύθηκαν 148 μέσα και οι γεωργοπεριβαλλοντικές πληρωμές ήταν η μεγαλύτερη τυπολογία. 

Για να επιδιωχθεί ο ειδικός στόχος της αξιολόγησης της ΑΚΖ, καθορίστηκαν και χρησιμοποιήθηκαν δύο τύποι κριτηρίων αξιολόγησης:

• Απόδοση: κριτήρια που αξιολογούν τον βαθμό στον οποίο τα ΠΜΣ υποστηρίζουν τους γεωργούς και άλλους φορείς να ξεπεράσουν τα εμπόδια της αγροοικολογικής μετάβασης, γεγονός που εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τον τρόπο με τον οποίο έχει σχεδιαστεί το ΠΜΣ,
• Συνάφεια: κριτήρια που επηρεάζουν τη συνάφεια του ΠΜΔ για την υποστήριξη της στρατηγικής μετάβασης, αξιολογώντας τη σχετική σημασία του μέσου και τον επείγοντα/προθεσμία της εφαρμογής του.

Η ΑΚΖ πραγματοποιήθηκε μέσω μιας μεικτής προσέγγισης - ποσοτικής και ποιοτικής, μέσω συνεντεύξεων και εργαστηρίων, με τη συμμετοχή των σχετικών ενδιαφερόμενων φορέων σε κάθε μελέτη περίπτωσης - αξιωματούχοι πολιτικής, διαχειριστικές αρχές, ερευνητές, ενώσεις/ενώσεις γεωργών, περιβαλλοντικές και κοινοτικές ΜΚΟ και άλλοι ενδιαφερόμενοι φορείς από τον γεωργικό τομέα, τις υπηρεσίες και την αγροδιατροφική αλυσίδα με επαρκή εμπειρία σε ΠΚΦ. Η ερευνητική προσέγγιση βελτίωσε την κατανόηση των ειδικών θεμάτων που σχετίζονται με το δίλημμα/πρόκληση σε κάθε μελέτη περίπτωσης, εστιάζοντας στην αξιολόγηση των υφιστάμενων και νέων ΠΚΦ, όσον αφορά τις δυνατότητές τους να προωθήσουν τη μετάβαση, και στις πρακτικές επιπτώσεις τους στις ρυθμίσεις διακυβέρνησης και στη χάραξη πολιτικής. 

Δείγμα αποτελεσμάτων από τις περιπτωσιολογικές μελέτες UNISECO

Ομαδοποιήσαμε τις 15 περιπτωσιολογικές μελέτες σε δύο μεγάλες κατηγορίες, με βάση το είδος της(των) πρόκλησης(ων) που αντιμετωπίζουν και το στάδιο της αγρο-οικολογικής μετάβασης στο οποίο βρίσκονται: Μελέτες περίπτωσης έναρξης, οι οποίες επικεντρώνονται στον τρόπο έναρξης/προώθησης της μετάβασης σε ένα συμβατικό σύστημα με την εφαρμογή σταδιακών αλλαγών - Αυστρία, Ελβετία, Γερμανία, Φινλανδία, Γαλλία, Ελλάδα, Ουγγαρία, Σουηδία, Ηνωμένο Βασίλειο, και μελέτες περίπτωσης ενίσχυσης, οι οποίες εφαρμόζουν ήδη αγροοικολογικές πρακτικές και οι οποίες επικεντρώνονται στην περαιτέρω υποστήριξη της μετάβασης, από το επίπεδο της εκμετάλλευσης στο επίπεδο του συστήματος τροφίμων, ή στη διατήρηση/επαγρύπνηση των υφιστάμενων αγροοικολογικών πρακτικών - Τσεχική Δημοκρατία, Ισπανία, Ιταλία, Λιθουανία, Λετονία, Ρουμανία. 

Κάθε μελέτη περίπτωσης είχε προηγουμένως προσδιορίσει μια σειρά από εμπόδια που θα έπρεπε να αρθούν από τα ΠΠΙ που αξιολογήθηκαν μέσω της ΑΚΣ, ώστε να καταστεί δυνατή η διάχυση των αγροοικολογικών πρακτικών- τα εμπόδια κυμαίνονταν από βιοφυσικά, τεχνολογικά/γνωστικά, οικονομικά, κοινωνικά, πολιτιστικά/συμπεριφορικά έως θεσμικά και πολιτικά. 

Όσον αφορά τη συχνότητα ορισμένων τύπων ΠΚΜ, στις περιπτώσεις έναρξης, οι ΠΚΜ που σχετίζονται με εμπόδια στην προστιθέμενη αξία, τη μεταποίηση και τις αγορές ήταν οι πιο συχνές, ενώ στις περιπτώσεις ενίσχυσης, τα εμπόδια γνώσης ενεργοποίησαν τον μεγαλύτερο αριθμό ΠΚΜ. Η εστίαση στα εμπόδια στην προστιθέμενη αξία, τη μεταποίηση και τις αγορές επιβεβαιώνει την ανάγκη να εδραιωθούν οι οικονομικές και αγοραίες επιδόσεις των αγροοικολογικών πρακτικών μέσω ειδικών παρεμβάσεων πολιτικής. Η εστίαση στα προβλήματα γνώσης επιβεβαιώνει τον κρίσιμο ρόλο που αναλαμβάνει στην αγρο-οικολογική μετάβαση η ευαισθητοποίηση και η κατανόηση των προβλημάτων που πρέπει να επιλυθούν και η προθυμία για την υιοθέτηση νέων γεωργικών πρακτικών. 

ΠΚΜ που συνδέονται με βασικά εμπόδια (αριθμός ΠΚΜ που απευθύνονται για την υπέρβαση ενός συγκεκριμένου εμποδίου/συνολικός αριθμός ΠΚΜ σε ποσοστό). Πνευματικά δικαιώματα CREA

Οι περιπτωσιολογικές μελέτες για την έναρξη και την ενίσχυση παρουσίασαν διαφορά στα ΠΔΠ που επιλέχθηκαν για αξιολόγηση. Οι περιπτώσεις έναρξης επέλεξαν ΠΜΔ περισσότερο προσανατολισμένα προς τα κίνητρα (γεωργοπεριβαλλοντικές πληρωμές και πληρωμές για επενδύσεις) ή τα λιγότερο αντιπροσωπευόμενα "άλλα μέτρα". Οι ενισχυτικές περιπτώσεις προτίμησαν ΜΠΙ που σχετίζονται με τη δικτύωση/συνεργασία και τις πολιτικές για τα τρόφιμα. Αυτό είναι επίσης συνεπές με την ευρέως διαδεδομένη πρόκληση γνώσης, π.χ. ανάπτυξη ικανοτήτων.

Το σχήμα που ακολουθεί δείχνει την κατάταξη των ΠΔΠ σύμφωνα με τις βαθμολογίες επίδοσης και συνάφειας που αποδίδουν οι ενδιαφερόμενοι φορείς που συμμετέχουν στην ΑΚΣ σε όλες τις μελέτες περιπτώσεων, με την προώθηση της γνώσης, τη δικτύωση/συνεργασία και τις πληρωμές για επενδύσεις να είναι οι τρεις πρώτες.

Μέσος όρος βαθμολογίας επιδόσεων και συνάφειας των ΠΚΦ (σύνολο περιπτωσιολογικών μελετών). Πνευματικά δικαιώματα CREA

Η υπεροχή των γεωργοπεριβαλλοντικών πληρωμών έναντι των πληρωμών για επενδύσεις υπογραμμίζει την ανάγκη για διαρθρωτικές προσαρμογές στις γεωργικές εκμεταλλεύσεις που υπερβαίνουν την απλή οικονομική αποζημίωση για την αλλαγή συγκεκριμένων γεωργικών πρακτικών. Με άλλα λόγια, για να εδραιωθεί η διαδικασία μετάβασης, οι γεωργικές εκμεταλλεύσεις χρειάζονται ευνοϊκές συνθήκες για την υιοθέτηση αγρο-οικολογικών πρακτικών, ώστε να ξεπεραστούν οι περιορισμοί που σχετίζονται με την ανεπαρκή επάρκεια των γεωργικών εκμεταλλεύσεων.

Στις μελέτες περίπτωσης έναρξης, τα συστήματα πιστοποίησης κατέχουν υψηλή θέση τόσο από άποψη συνάφειας όσο και από άποψη επιδόσεων. Η διαθεσιμότητα συγκεκριμένων συστημάτων πιστοποίησης μπορεί να παρέχει το κατάλληλο κίνητρο στους φορείς της τροφικής αλυσίδας, αυξάνοντας την προστιθέμενη αξία των αγρο-οικολογικών τροφίμων. Αντίθετα, οι μελέτες περίπτωσης βελτίωσης φαίνεται να προσανατολίζονται περισσότερο σε συστημικές παρεμβάσεις, που περιλαμβάνουν αλλαγές πέραν της κλίμακας της εκμετάλλευσης.

Τα ΠΔΠ για το εισόδημα και τη στήριξη της αγοράς θεωρήθηκαν μη ουσιώδη ή μέτρια σημαντικά για την έναρξη ή την ενίσχυση της υιοθέτησης αγροοικολογικών πρακτικών, αντίστοιχα.
Με βάση αυτά τα ερευνητικά ευρήματα, τα οποία περιγράφονται εκτενέστερα στο Δ5.4. Καινοτόμα μέσα αγοράς και πολιτικής για την προώθηση των στρατηγικών αγρο-οικολογικής μετάβασης, μπορέσαμε να συμπεράνουμε ότι εδραιώνουν τη σημασία των μέσων του πυλώνα ΙΙ (αγροτική ανάπτυξη) της Κοινής Γεωργικής Πολιτικής, ιδίως την προώθηση της γνώσης, τη συνεργασία και τις γεωργοπεριβαλλοντικές πληρωμές, για την ενθάρρυνση της αγρο-οικολογικής μετάβασης. Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία για τις γεωργικές εκμεταλλεύσεις που ξεκινούν την υιοθέτηση αγροοικολογικών πρακτικών και που πρέπει να αντιμετωπίσουν την πρόκληση της δημιουργίας γνώσεων. 

Λήψη:

D5.4 - Report on innovative market incentives and policy instruments favouring conversion pathways to AEFS (pdf)

           D5.4 - Annex 1: Case study summaries (pdf)

Η βελτίωση των γνώσεων των γεωργών σχετικά με τα οφέλη των αγροοικολογικών πρακτικών και τις οικονομικές ευκαιρίες αποτελεί βασική πτυχή των επιτυχημένων στρατηγικών αγροοικολογικής μετάβασης. Οι πολιτικές για τα τρόφιμα και τα συστήματα πιστοποίησης διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο, υποστηρίζοντας τη διάδοση τέτοιων πρακτικών - ιδίως όταν η μετάβαση βρίσκεται στο ξεκίνημα - και τη σχετική γνώση. Στη συνέχεια, η προώθηση της οριζόντιας και κάθετης συνεργασίας στην τροφική αλυσίδα είναι ζωτικής σημασίας για την αντιμετώπιση των σημαντικότερων εμποδίων της μετάβασης. Τα μέσα δικτύωσης/συνεργασίας είναι ζωτικής σημασίας για τη δημιουργία συνεργειών εντός και μεταξύ των αλυσίδων τροφίμων και για την ανάπτυξη της ευθύνης και της συμμετοχής των καταναλωτών, για την αντιμετώπιση της πρόκλησης δημιουργίας ικανοτήτων και την ενίσχυση των αγρο-οικολογικών πρακτικών προς τον επανασχεδιασμό του συστήματος. 

Κατευθυντήριες γραμμές για την εφαρμογή της ΜΚΑ στο περιβάλλον σας

Επισυνάπτεται σύντομη κατευθυντήρια γραμμή την οποία συντάξαμε προκειμένου να βοηθήσουμε κάθε οργανισμό που ενδιαφέρεται να δοκιμάσει/χρησιμοποιήσει αυτή τη μέθοδο για την αξιολόγηση των μέσων αγοράς και πολιτικής μαζί με τους φορείς λήψης αποφάσεων, τους φορείς υλοποίησης, τους δικαιούχους και άλλους δυνητικά επηρεαζόμενους φορείς, ως βάση για τη χάραξη/συνδημιουργία καλύτερων στρατηγικών και κινήτρων για την προώθηση θετικών αλλαγών, είτε πρόκειται για τον γεωργικό τομέα είτε για κάποιον άλλο. Φροντίστε να χρησιμοποιήσετε την κατευθυντήρια γραμμή μαζί με τον σχετικό πίνακα αξιολόγησης (αρχείο Excel).

Λήψη:

• UNISECO Methodological Brief: Multi-Criteria Analysis of Market and Policy Instruments: Brief Step-by-Step Guide (pdf)
• UNISECO-MCA-tool-assessment-matrix-MPIs_2020_CC.xls

Back to top

---

Εξερευνήστε περισσότερα στο SESSIT, το εργαλείο αλληλεπίδρασης κοινωνικο-οικολογικών συστημάτων

Το SESSIT παρέχει ευκαιρίες σε ΜΚΟ, οργανώσεις πολιτών και τοπικές κοινότητες που εργάζονται στον τομέα του αγροπεριβάλλοντος να συλλέξουν παραδείγματα γεωργικών συστημάτων που μεταβαίνουν από τα συμβατικά στα αγρο-οικολογικά. Μπορούν να προσεγγίσουν αυτά τα παραδείγματα από δύο κατευθύνσεις: διαβάζοντας ιστορίες από την οπτική γωνία των γεωργών από διαφορετικές χώρες, που εργάζονται σε διαφορετικά συστήματα γεωργίας (καρτέλα Αγρο-οικολογική γεωργία) ή/και διερευνώντας την πλευρά της πολιτικής και της αγοράς, με τα εμπόδια και τους παράγοντες που εμποδίζουν ή προωθούν τη μετάβαση στην αγρο-οικολογία (καρτέλα Πολιτικές και στρατηγικές). Οι πληροφορίες και τα διδάγματα που αποκομίσατε μπορούν να χρησιμοποιηθούν περαιτέρω στη δική σας εργασία με αγρότες και φορείς χάραξης πολιτικής.

Enter SESSIT

Back to top