• Ο σημερινός ρόλος των ΜΚΟ στα αγρο-οικολογικά διατροφικά συστήματα
• Ο μελλοντικός ρόλος των ΜΚΟ στα αγρο-οικολογικά διατροφικά συστήματα

---

Ο σημερινός ρόλος των ΜΚΟ στα αγρο-οικολογικά διατροφικά συστήματα

Ευαισθητοποίηση, επενδύσεις, υπεράσπιση

Η έρευνα έχει εντοπίσει την ύπαρξη κοινωνικών δικτύων ως κοινό και σημαντικό παρονομαστή σε περιπτώσεις όπου διαφορετικοί ενδιαφερόμενοι φορείς έχουν έρθει σε επαφή για να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά προβλήματα και διλήμματα που αφορούν τους φυσικούς πόρους (Bodin and Crona, 2009).

Οι φορείς που ανήκουν σε ΜΚΟ, οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και εκπρόσωποι της τοπικής κοινότητας εκπροσωπούνται στα περισσότερα δίκτυα που διέπουν τις μελέτες περίπτωσης που εξετάζονται στο UNISECO, αν και με χαμηλή συχνότητα. Η έρευνα αποκάλυψε το γεγονός ότι ο κύριος ρόλος των ΜΚΟ είναι να ευαισθητοποιούν το ευρύ κοινό για τις βασικές προκλήσεις των περιπτωσιολογικών μελετών και να ασκούν επιρροή μέσω της συνηγορίας σε διάφορα επίπεδα. 

Υπάρχουν χώρες στις οποίες οι ΜΚΟ είναι ιδιαίτερα δραστήριες. Για παράδειγμα, στη Γερμανία, η μελέτη περίπτωσης περιστράφηκε γύρω από την εντατική γεωργία σε καλλιεργήσιμες εκτάσεις, με ιδιαίτερα ζητήματα βιωσιμότητας όσον αφορά την απώλεια βιοποικιλότητας και τη ρύπανση των υδάτων- τα τοπικά παραρτήματα των περιβαλλοντικών ΜΚΟ ευαισθητοποιούν για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις των πρακτικών διαχείρισης της γης.  Χρηματοδοτούν εκστρατείες και μέτρα μικρής κλίμακας μέσω δωρεών και σε ορισμένες περιπτώσεις υλοποιούν συγκεκριμένες περιβαλλοντικές πρωτοβουλίες σε συνεργασία με τοπικές ενώσεις χωριών που ασχολούνται με τη διατήρηση των τοπικών παραδόσεων. Προωθούν επίσης την ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των γεωργών και των τοπικών κοινοτήτων σχετικά με τις αγρο-οικολογικές πρακτικές και τα οφέλη τους.  

Ομοίως, στη Γαλλία, οι περιβαλλοντικές οργανώσεις προσπαθούν να ενθαρρύνουν τους φορείς να λαμβάνουν υπόψη τους τα περιβαλλοντικά προβλήματα. Ο στόχος είναι να υποστηριχθεί η μετάβαση των γεωργών και ολόκληρη η αλυσίδα αξίας προς αγροοικολογικές πρακτικές (π.χ. για τη μείωση της ρύπανσης των υδάτων από τις γεωργικές εισροές). Οι ΜΚΟ συγχρηματοδότησαν ακόμη και την υποστήριξη πολιτικών σε λεκάνες απορροής με προβλήματα ποιότητας νερού.

 

Στη Ρουμανία, όπου η γεωργία μικρής κλίμακας με οφέλη για τη βιοποικιλότητα και το τοπίο αντιμετωπίζει σοβαρές οικονομικές προκλήσεις, οι ΜΚΟ αποτελούν συνεχείς διαύλους μεταφοράς πληροφοριών και γνώσεων μεταξύ των τοπικών κοινοτήτων, των φορέων χάραξης πολιτικής, των εμπειρογνωμόνων και της ακαδημαϊκής κοινότητας. Έχουν αναλάβει να ενημερώνουν και να ενδυναμώνουν τις τοπικές κοινότητες στο πλαίσιο ευρύτερων έργων διατήρησης μέσω της μάθησης μεταξύ ομοτίμων, της ανταλλαγής εμπειριών, της υποστήριξης των μικροκαλλιεργητών για την πρόσβαση σε ευκαιρίες δημόσιας χρηματοδότησης και της επένδυσης σε υποδομές τοπικής, κοινής σημασίας. Παίζουν επίσης ουσιαστικό ρόλο στη συμβουλευτική των τοπικών κοινοτήτων σε θέματα κοινού ενδιαφέροντος που σχετίζονται με τον τομέα της εμπειρογνωμοσύνης τους, στην οργάνωση δημόσιων διαβουλεύσεων και στην εκπροσώπηση της φωνής των κοινοτήτων σε φόρουμ λήψης αποφάσεων, όπως τα τοπικά συμβούλια ή σε κεντρικά όργανα όπως τα υπουργεία. Οι ΜΚΟ θεωρούνται επίσης παρατηρητές όσον αφορά τις αλλαγές στη νομοθεσία σε εθνικό ή τοπικό επίπεδο, και μεταφέρουν αυτές τις πληροφορίες στις τοπικές κοινότητες και προσπαθούν να διευκολύνουν τη συμμετοχή του κοινού στις πολιτικές αποφάσεις, καλλιεργώντας έτσι το πνεύμα του πολίτη στους ντόπιους και τη μεγαλύτερη υπευθυνότητα των τοπικών αρχών. Ενεργούν επίσης ως συνεχείς και παθιασμένοι προωθητές των τοπικών φυσικών και πολιτιστικών αξιών, των τοπικών προϊόντων, των αγροτών και των βιοτεχνών στον "έξω κόσμο", στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, σε εκθέσεις, συνέδρια. 

Στη Σκωτία, το δίλημμα της μελέτης περίπτωσης αφορούσε τις δυνατότητες παραγωγής δημόσιων ωφελειών (π.χ. διατήρηση του τοπίου για σκοπούς τουρισμού και αναψυχής) στη γεωργία, διατηρώντας παράλληλα την οικονομική βιωσιμότητα. Οι ΜΚΟ μπορούν να επηρεάσουν σημαντικά το επίπεδο του εδάφους σε σχέση με την παροχή δημόσιων αγαθών.

Στη Γαλλία, οι περιβαλλοντικές οργανώσεις παρέχουν συστάσεις και ανταλλάσσουν απόψεις με τους αγρότες και τους γεωργικούς συμβούλους για την εφαρμογή αγροοικολογικών πρακτικών. Το δίκτυο διακυβέρνησης στον γεωργικό τομέα είναι πολύπλοκο και το κύριο αμφιλεγόμενο θέμα που παρατηρήθηκε αφορά τις συνέπειες των αγροοικολογικών και περιβαλλοντικών πρακτικών στη γεωργική παραγωγικότητα. Εμφανίζονται τριβές μεταξύ των ΜΚΟ, των φορέων της γεωργίας και των αλυσίδων εφοδιασμού, με τους αγρότες να θεωρούν ότι εναπόκειται σε αυτούς να αποφασίσουν πώς θα ασκούν τη γεωργία και όχι στις περιβαλλοντικές ΜΚΟ ή στην κοινωνία, συμπεριλαμβανομένων των δημόσιων φορέων. Υπάρχει επίσης ένα τμήμα του πληθυσμού που θεωρεί τις θέσεις των ΜΚΟ υπερβολικά ακραίες. 

Στην Ουγγαρία, όπου το έργο ασχολήθηκε με το θέμα της γεωργίας για τη διατήρηση του εδάφους, ο ρόλος των ΜΚΟ/των οργανώσεων πολιτών σχετίζεται με την ευαισθητοποίηση του κοινού σχετικά με τη μη βιωσιμότητα των σημερινών συστημάτων διατροφής που βασίζονται στη βιομηχανοποιημένη γεωργία. Μεταφέρουν επίσης τα συμφέροντα των καταναλωτών στους ενδιαφερόμενους φορείς της παραγωγής τροφίμων και προσπαθούν να ασκήσουν πίεση σε αυτούς τους φορείς μέσω των δημόσιων πολιτικών. Ωστόσο, στην πράξη έχει διαπιστωθεί ότι οι οργανώσεις αυτές έχουν μικρή ή μηδενική βαρύτητα όσον αφορά την επιρροή τους.

Στην Ιταλία, η έμφαση δόθηκε στην ανάπτυξη ενός πιο διαφοροποιημένου συστήματος καλλιέργειας σε μια εξαιρετικά εξειδικευμένη και προσανατολισμένη στην αγορά αμπελουργική περιοχή, προκειμένου να αυξηθεί η ανθεκτικότητα του τοπικού γεωργικού συστήματος. Οι ΜΚΟ διαδραματίζουν ουσιαστικό ρόλο στην επικοινωνία με τους τοπικούς πολίτες για τις προκλήσεις βιωσιμότητας που αντιμετωπίζει το τοπικό γεωργικό σύστημα, ιδίως η βιολογική γεωργία. Στη Λετονία, όπου η οικονομική βιωσιμότητα της συμβατικής και βιολογικής γαλακτοπαραγωγής με βάση το χορτάρι ήταν το κύριο μέλημα, μερικές περιβαλλοντικές ΜΚΟ συμμετέχουν ενεργά στο κοινωνικό δίκτυο, αλλά φαίνεται να ασκούν μέτρια επιρροή.

Ο μελλοντικός ρόλος των ΜΚΟ στα αγρο-οικολογικά διατροφικά συστήματα

Η ανάλυσή μας αποκάλυψε μια σειρά από εμπόδια και κινητήριες δυνάμεις που παρεμποδίζουν ή διευκολύνουν την εφαρμογή αγροοικολογικών πρακτικών στις 15 χώρες του έργου σε ολόκληρη την Ευρώπη. Αυτά παρουσιάζονται στο σύννεφο λέξεων που ακολουθεί και ομαδοποιήθηκαν σε τρία μεγάλα κύρια θέματα: 

1. Έλλειψη γνώσεων και κοινωνικού κεφαλαίου, 
2. Έλλειψη προστιθέμενης αξίας, μεταποίησης και πρόσβασης στην αγορά,
3. Αναποτελεσματικός σχεδιασμός πολιτικής.

Σύννεφο λέξεων με τα εμπόδια και τις κινητήριες δυνάμεις που εντοπίστηκαν στις 15 μελέτες περιπτώσεων της UNISECO

Πρέπει να αναφερθεί, όπως και σε άλλα μέρη αυτής της ενότητας, ότι οι 15 μελέτες περίπτωσης βρίσκονται σε διαφορετικά στάδια της μετάβασης στην αγροοικολογία και αποτελούνται από ορισμένες περιπτώσεις όπου η εστίαση των εργασιών του έργου ήταν στην έναρξη της μετάβασης, ενώ σε άλλες ήταν στην ενίσχυση/υποστήριξη των αγροοικολογικών πρακτικών που ήδη εφαρμόζονται:

• Μελέτες περίπτωσης έναρξης - πώς να ξεκινήσει η μετάβαση σε ένα συμβατικό σύστημα γεωργίας με την εφαρμογή κυρίως σταδιακών αλλαγών στα συστήματα γεωργίας. Αυτές ήταν η Αυστρία, η Ελβετία, η Γερμανία, η Φινλανδία, η Γαλλία, η Ελλάδα, η Ουγγαρία, η Σουηδία, το Ηνωμένο Βασίλειο.
• Ενισχυτικές περιπτωσιολογικές μελέτες - πώς να ενισχυθεί η μετάβαση σε γεωργικά συστήματα που ήδη εφαρμόζουν αγροοικολογικές πρακτικές, μέσω μετασχηματιστικών αλλαγών που οδηγούν στον επανασχεδιασμό του γεωργικού συστήματος ή/και ολόκληρου του συστήματος τροφίμων. Αυτές ήταν η Τσεχική Δημοκρατία, η Ισπανία, η Ιταλία, η Λιθουανία, η Λετονία, η Ρουμανία.

Σε ορισμένες από τις μελέτες περίπτωσης, τα κύρια ζητήματα βιωσιμότητας είναι κοινωνικοοικονομικής φύσης (CZ, ES, LT, LV, RO), ενώ σε άλλες είναι περιβαλλοντικά (CH, DE, FI, FR, HU, IT, SE) ή και τα δύο - κοινωνικοοικονομικά και περιβαλλοντικά (AT, GR, UK).
Η τοπική πολυπαραγοντική ομάδα ενδιαφερομένων σε κάθε μελέτη περίπτωσης δημιούργησε στρατηγικές που αντιμετωπίζουν τα προαναφερθέντα εμπόδια και τους παράγοντες της αντίστοιχης αγρο-οικολογικής μετάβασης. 

Οι στρατηγικές, οι οποίες μπορούν να αναζητηθούν στην έκθεση 3.4 σχετικά με τα βασικά εμπόδια των αγροοικολογικών συστημάτων γεωργίας στην Ευρώπη και τις συνδιαμορφωμένες στρατηγικές για την αντιμετώπισή τους, προτείνουν αλλαγές στη διακυβέρνηση του γεωργικού συστήματος και στα κίνητρα της αγοράς και της πολιτικής που αναμένεται να υποστηρίξουν την αγροοικολογική μετάβαση. Οι στρατηγικές προσδιορίζουν τους ρόλους των διαφόρων παραγόντων εντός και εκτός του κοινωνικο-οικολογικού συστήματος στο οποίο εντάσσεται η γεωργία και πώς μπορούν να συνεργαστούν για την αντιμετώπιση των εμποδίων και των κινητήριων δυνάμεων και να διευκολύνουν την εφαρμογή των αγρο-οικολογικών πρακτικών από τους γεωργούς.

Λήψη:

D3.4 - Report on key barriers of AEFS in_Europe and co-constructed_strategies (pdf)

           D3.4 - Annex 1 Inventory barriers drivers (xlsx)

Διαπιστώσαμε ότι μια βασική πτυχή για την επιτυχή αγρο-οικολογική μετάβαση είναι η βελτίωση της γνώσης σχετικά με τα οφέλη των αγρο-οικολογικών πρακτικών και τις οικονομικές ευκαιρίες, η σημασία της εκπαίδευσης, της κατάρτισης και της δια βίου μάθησης, καθώς και το ώριμο κοινωνικό κεφάλαιο και η ενισχυμένη συνεργατική δράση και οι συλλογικοί θεσμοί στις αγρο-οικολογικές αλυσίδες αξίας. Τέτοιες διαδικασίες πρέπει να υποστηρίζονται από την πολιτική και τον δημόσιο τομέα που αντιμετωπίζουν ζητήματα οικονομικής εκμετάλλευσης, πρόσβασης στην αγορά και σχέσεων εξουσίας, καθώς και προβλήματα υπερκατανάλωσης και σπατάλης τροφίμων στις αλυσίδες τροφίμων, με επιπτώσεις στη δημόσια υγεία, την κοινωνική δικαιοσύνη και την επισιτιστική ασφάλεια.

Οι ΜΚΟ πρέπει να διαδραματίσουν ρόλο στην οικοδόμηση γνώσεων και κοινωνικού κεφαλαίου, που αποτελεί βασικό εμπόδιο για την αγρο-οικολογία στην Ευρώπη.

Το πιο συχνά εντοπισμένο εμπόδιο για την αγρο-οικολογία είναι η έλλειψη γνώσης για συγκεκριμένες αγρο-οικολογικές πρακτικές και τα οφέλη τους από την αειφορία, καθώς και για τις οικονομικές ευκαιρίες και τις σχετικές αβεβαιότητες για τη δημιουργία προστιθέμενης αξίας από τα αγρο-οικολογικά παραγόμενα προϊόντα. Τέτοια εμπόδια αναφέρθηκαν από τις περισσότερες μελέτες περίπτωσης και αυτό αντανακλά τον εντατικό σε γνώσεις χαρακτήρα της αγροοικολογικής γεωργίας. Τα εμπόδια αυτά σχετίζονται κυρίως με την έλλειψη γνώσεων μεταξύ των γεωργών, αλλά υπογραμμίζουν επίσης την ανάγκη για εξειδικευμένες γνώσεις για τους συμβούλους και τους εκπαιδευτικούς που εργάζονται στις επαγγελματικές σχολές. Μια συναφής αδυναμία είναι ο περιορισμένος συντονισμός μεταξύ των φορέων, ακόμη και η έλλειψη δικτύων για την ανταλλαγή γνώσεων. Χωρίς ομότιμα δίκτυα για την ανταλλαγή εμπειριών και γνώσεων οι γεωργοί αισθάνονται ανίκανοι να εφαρμόσουν αγροοικολογικές πρακτικές και η έλλειψη θεσμικής υποστήριξης μπορεί να δημιουργήσει ένα αίσθημα μοναξιάς και κόπωσης των γεωργών (π.χ. λιθουανικές και ρουμανικές μελέτες περίπτωσης). 

Σε πολλές περιπτώσεις υπήρχαν επίσης ενδείξεις για χαμηλή ικανότητα και προθυμία συνεργασίας λόγω του αδύναμου κοινωνικού κεφαλαίου και του ατομικισμού και του ανταγωνισμού μεταξύ των γεωργών. Στην Ανατολική Ευρώπη, η απροθυμία συνεργασίας μπορεί να εξηγηθεί από την αρνητική εμπειρία των εθνικοποιημένων συλλογικών γεωργικών συστημάτων. Η έλλειψη εμπιστοσύνης στους γεωργικούς συνεταιρισμούς και η συνακόλουθη χαμηλή προθυμία συνεργασίας συνδέεται στενά με οικονομικά εμπόδια. Για παράδειγμα, η έλλειψη προθυμίας για συνεργασία μπορεί να εμποδίσει τις επιλογές για κοινή αγορά υποδομών αποθήκευσης και μεταποίησης ή απευθείας εμπορίας.

Τα ευρήματα αυτά υπογραμμίζουν την ανάγκη για δράσεις για την οικοδόμηση εμπιστοσύνης και κοινωνικού κεφαλαίου, η οποία είναι μια μακροπρόθεσμη διαδικασία και στην οποία οι ΜΚΟ έχουν σίγουρα ρόλο να διαδραματίσουν.
Στη Γερμανία, μια πρώτη μελέτη περίπτωσης που επιδιώκει τη μειωμένη κατεργασία του εδάφους, τη διαφοροποίηση των καλλιεργειών και τη συγκαλλιέργεια, ο ρόλος των ΜΚΟ στην οικοδόμηση γνώσεων μπορεί να συνεχίσει να υποστηρίζει την αγρο-οικολογία σε ένα γόνιμο πλαίσιο, όπου η διαδικασία λήψης αποφάσεων των γεωργών επηρεάζεται από τη ροή πληροφοριών και τις συμβατικές ρυθμίσεις με, και τους κανόνες που παρέχονται από μια σειρά διαφορετικών φορέων. Σε αυτούς περιλαμβάνονται φορείς που παρέχουν συμβουλές και προωθούν την ανάπτυξη ικανοτήτων, φορείς της αλυσίδας αξίας και ενώσεις τοπικών κοινοτήτων που εκπροσωπούν περιβαλλοντικές ανησυχίες και συμφέροντα συγκεκριμένων ομάδων. 

Στην Ουγγαρία, που αποτελεί μια περίπτωση εκκίνησης, καθώς και επιδίωξης της γεωργίας για τη διατήρηση του εδάφους, απαιτούνται ΜΚΟ/πολιτικές οργανώσεις σε ένα πιο συνεργατικό περιβάλλον που θα μπορούσε να λάβει τη μορφή μιας εθνικής πλατφόρμας για τη διατήρηση του εδάφους- αυτή θα πρέπει επίσης να περιλαμβάνει φορείς της αλυσίδας αξίας, αρχές και διοίκηση, ερευνητές, καταναλωτές και μέσα μαζικής ενημέρωσης, και θα πρέπει να λειτουργεί ως συμβούλιο διαβούλευσης στον τομέα της χάραξης πολιτικής και ως μέσο για την ενίσχυση της σύνδεσης επιστήμης-πολιτικής-πρακτικής. Οι ΜΚΟ είναι επίσης απαραίτητες για την αύξηση της ευαισθητοποίησης των καταναλωτών σχετικά με το έδαφος ως σημαντικό φυσικό πόρο και για να βοηθήσουν στη συντόμευση της αλυσίδας εφοδιασμού. 

Στη Ρουμανία, μια ενισχυτική μελέτη περίπτωσης που επιδιώκει μια καλύτερη ισορροπία μεταξύ προστασίας της φύσης και οικονομικής βιωσιμότητας στη γεωργία μικρής κλίμακας, οι ΜΚΟ και οι πρωτοβουλίες των πολιτών αποτελούν έναν από τους κινητήριους μοχλούς της αυξανόμενης ζήτησης για τοπικά και ποιοτικά τρόφιμα. Αρκετές πρωτοβουλίες παρέχουν ανεκτίμητη βοήθεια στους γεωργούς που υποβάλλουν αίτηση για επιδοτήσεις ή χρηματοδότηση από την ΕΕ. Αυτές δημιουργούν νέα πλαίσια για την προώθηση των μικροκαλλιεργητών και των τοπικών προϊόντων και φέρνουν τους καταναλωτές πιο κοντά στους παραγωγούς. Αυτό συμβάλλει στην άμβλυνση των οικονομικών περιορισμών της παραδοσιακής γεωργίας. Οι φορείς αυτοί συμβάλλουν επίσης στη γεφύρωση του χάσματος στην ενημέρωση και τη συμμετοχή στη λήψη δημόσιων αποφάσεων. Όλοι αυτοί οι ρόλοι που διαδραματίζουν σήμερα οι ΜΚΟ είναι σημαντικοί και στο μέλλον, όπου η μεγαλύτερη ανταλλαγή γνώσεων, η πρόσβαση στην αγορά και ένα βελτιωμένο πλαίσιο πολιτικής και νομοθεσίας είναι απαραίτητα για την υποστήριξη αγρο-οικολογικών πρακτικών. 

Στη Σουηδία, μια πρώτη μελέτη περίπτωσης που επιδιώκει τη διαφοροποίηση της κτηνοτροφίας μηρυκαστικών, η ζήτηση των καταναλωτών καθορίζεται, σε μεγάλο βαθμό, από το τι διατίθεται και τι διατίθεται στην αγορά. Οι έμποροι λιανικής πώλησης, η βιομηχανία τροφίμων, οι ΜΚΟ, οι δημόσιες υπηρεσίες και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης είναι σημαντικοί παράγοντες για τη διαμόρφωση της καταναλωτικής ζήτησης και θα μπορούσαν να συμβάλουν στη μετατροπή της ανοδικής τάσης των τροφίμων φυτικής προέλευσης σε μοχλό διαφοροποίησης.

Storymaps

Η UNISECO προσφέρει πολύ ενδιαφέροντα ευρήματα σε ένα σύνολο περιπτωσιολογικών μελετών σε διαφορετικά γεωγραφικά και πολιτισμικά περιβάλλοντα. Σε κάθε χάρτη ιστοριών συμμετέχουν διαφορετικοί ενδιαφερόμενοι, συμπεριλαμβανομένων των ΜΚΟ/των οργανώσεων πολιτών και των τοπικών κοινοτήτων. Εδώ θα βρείτε έμπνευση ή παραδείγματα για το πώς οι ΜΚΟ/οργανώσεις πολιτών και οι τοπικές κοινότητες αναλαμβάνουν δράση σε διάφορους τομείς - από το ουδέτερο ως προς τον άνθρακα γάλα ή τα βιώσιμα φρούτα, μέχρι την ποιότητα του νερού ή τη διατήρηση του μικρού μεγέθους στις γαλακτοκομικές εκμεταλλεύσεις. Έτσι, οι κοινότητες σε όλη την Ευρώπη μπορεί να βρουν ένα ή μερικά από αυτά πιο σχετικά. Εξερευνήστε περισσότερα μέσω της πλήρους συλλογής χαρτών ιστορίας

ΔΕΙΤΕ ΟΛΟΥΣ ΤΟΥΣ ΧΑΡΤΕΣ ΜΕΛΕΤΩΝ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ ΕΔΩ (στα αγγλικά)

VIEW ALL CASE STUDY STORYMAPS HERE (in English)