Πολιτικές και στρατηγικές 

Σημειώνεται πρόοδος στην αντιμετώπιση των εμποδίων για την αγροοικολογική μετάβαση. Τα εμπόδια αυτά ξεπερνιούνται μέσω ενός χαρτοφυλακίου πολιτικών και δράσεων. Οι κανονισμοί και οι οδηγίες της ΕΕ για τις γεωργικές πρακτικές εκτιμήθηκαν ότι έχουν θετικό ρόλο στην αγροοικολογική μετάβαση. 

Μια ανάλυση πολιτικών και στρατηγικών σε μελέτες περίπτωσης σε 15 χώρες ανέφερε ότι τα μέσα της πολιτικής του πυλώνα Ι της ΚΓΠ έχουν ασθενέστερους δεσμούς με την αγροοικολογική μετάβαση από ό,τι εκείνα του πυλώνα ΙΙ (Linares Quero et al., 2020). Μεταξύ των τελευταίων, τα πιο αποτελεσματικά μέσα βρέθηκαν να είναι τα αγροπεριβαλλοντικά μέτρα, η βιολογική γεωργία, ο εκσυγχρονισμός και οι επενδύσεις στις γεωργικές εκμεταλλεύσεις και η παροχή συμβουλών, πληροφοριών και κατάρτισης. 

Εντοπίστηκαν καινοτόμα κίνητρα αγοράς και πολιτικής που είναι κατάλληλα για την προώθηση αγροοικολογικών μεταβάσεων (Galioto et al., 2021). Στο πλαίσιο των πολιτικών για τα τρόφιμα, η δημόσια προμήθεια βιολογικών προϊόντων για τα δημόσια κυλικεία και οι εθνικές στρατηγικές για τα τρόφιμα σημείωσαν υψηλή βαθμολογία για την ενίσχυση της αγρο-οικολογικής μετάβασης. Μεταξύ των μέσων της αγοράς, τα Συστήματα Πιστοποίησης αξιολογήθηκαν συνολικά θετικά, αλλά οι απόψεις ποικίλλουν και κατά καιρούς αποκλίνουν.

Η κουλτούρα και η νοοτροπία μπορούν να αποτελέσουν εμπόδια στη μετάβαση σε αγροοικολογικά συστήματα γεωργίας. Οι αγρότες, τα ιδρύματα, οι αρχές, οι επιχειρήσεις και άλλοι φορείς στις αλυσίδες αξίας συχνά βασίζονται στην εξοικείωση με τις υπάρχουσες προσεγγίσεις και τα αποτελέσματα που βασίζονται στην εμπειρία. Η αντίσταση στην αλλαγή, οι μη δοκιμασμένες προσεγγίσεις ή η αδράνεια στην αλλαγή θέσης, εμποδίζουν την υιοθέτηση νέων ιδεών και πρακτικών. Υπάρχει μακρά παράδοση συνεργασίας των γεωργών σε άτυπη ή επίσημη βάση, όπως μέσω των δακτυλίων γεωργικών μηχανημάτων (π.χ. CUMAs, Γαλλία- RingLink, Ηνωμένο Βασίλειο). Ωστόσο, τα στοιχεία δείχνουν ότι οι αγρότες αναγνωρίζουν την αξία της συνεργασίας, αλλά περιμένουν να την ξεκινήσει κάποιος άλλος (π.χ. μελέτη περίπτωσης στην Τσεχία). Η προθυμία εφαρμογής αγροοικολογικών πρακτικών διαμορφώνεται από την εμπιστοσύνη μεταξύ των γεωργών και άλλων φορέων, η οποία μπορεί να είναι χαμηλή για την εφαρμογή ή την παρακολούθηση μέτρων πολιτικής, όπως τα αγροπεριβαλλοντικά προγράμματα. Τα στοιχεία από τη μελέτη περίπτωσης του Ηνωμένου Βασιλείου δείχνουν προσεγγίσεις για την αντιμετώπιση τέτοιων εμποδίων μέσω αποτελεσματικών φόρουμ συνδημιουργίας, δικτύωσης και συνεργασίας.

Στοιχεία από τη Ναβάρα της Ισπανίας έδειξαν την αποτελεσματικότητα της χρήσης του Μέτρου 16.2 του Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης για τη χρηματοδότηση καινοτόμων σχεδίων που επιτρέπουν την κοινή χρήση μηχανημάτων, τη συλλογή και πώληση βιολογικών προϊόντων από μικρούς παραγωγούς και τη στήριξη μιας μηνιαίας αγοράς βιολογικών και τοπικών προϊόντων. Αποδείξεις για τα οφέλη παρόμοιων προσεγγίσεων υπάρχουν για τις βιοδισκοτικές περιφέρειες (π.χ. Chianti, Ιταλία- ιταλική μελέτη περίπτωσης).

Παραδείγματα άλλων πρωτοβουλιών που έχουν αποδειχθεί ότι βοηθούν τις μεταβάσεις είναι: 

• Πολυετή επενδυτικά σχέδια που επιτρέπουν σταδιακές μεταβάσεις (π.χ. μετατροπή σε νέα συστήματα κλαδέματος των ροδακίνων, ελληνική μελέτη περίπτωσης),
• Προώθηση της συνεργασίας σε όλη την αλυσίδα αξίας, με υποστήριξη συλλογικών αγροπεριβαλλοντικών μέτρων (π.χ. ελληνική μελέτη περίπτωσης),
• Συνεργασία των αγροτών κατά τη διάρκεια της παραγωγής (π.χ. συλλογική κομποστοποίηση, κοινές προβλέψεις καιρού, ιταλική μελέτη περίπτωσης), 
• Αύξηση των γνώσεων σχετικά με τις εναλλακτικές λύσεις εισοδήματος στην εντατική κτηνοτροφία (ελβετική μελέτη περίπτωσης),
• Συμβουλευτικές υπηρεσίες βασισμένες σε αποδείξεις που εστιάζουν σε νέες πρακτικές (ελληνική μελέτη περίπτωσης) και για την κάλυψη κενών γνώσεων, όπως πρακτικές διατήρησης του εδάφους (π.χ. μελέτη περίπτωσης Ουγγαρία), 
• Παροχή πριμοδοτήσεων τιμών μέσω της εφαρμογής προτύπων για αγροοικολογικές πρακτικές θα διευκόλυνε τους γεωργούς και τις εταιρείες να καταρτίζουν συμφωνίες για τα προϊόντα (σουηδική μελέτη περίπτωσης). 

Η βελτίωση της στήριξης των συλλογικών δράσεων θα διευκόλυνε την πρόσβαση των γεωργών σε ειδική κατάρτιση, εγκαταστάσεις μεταποίησης και γεωργικά μηχανήματα, τα οποία διαφορετικά δεν θα μπορούσαν να αγοράσουν. Βοηθά επίσης στην επικοινωνία μεταξύ των γεωργών και υποστηρίζει τη δημιουργία ανταλλαγής γνώσεων μεταξύ ομοτίμων, η οποία μπορεί να μειώσει την αποστροφή των γεωργών απέναντι στον κίνδυνο που συνδέεται με την υιοθέτηση νέων αγροοικολογικών πρακτικών. Η δικτύωση συμβάλλει στη δημιουργία συνεργειών μεταξύ των τοπικών φορέων της αλυσίδας αξίας, οι οποίες θα μπορούσαν να επιτρέψουν μια δικαιότερη κατανομή της προστιθέμενης αξίας, υποστηρίζοντας έτσι την τοπική αγροτική ανάπτυξη.

 

Βιολογικές γεωργικές πρακτικές

Η ανάπτυξη των πρακτικών βιολογικής γεωργίας στην Ευρώπη αποτελεί αφετηρία για τη μετάβαση σε πιο βιώσιμες γεωργικές πρακτικές. Σε ορισμένους τομείς και περιοχές η ανάπτυξη αυτή ήταν ραγδαία (π.χ. γαλακτοκομία, Λετονία). 

Οι μεταβάσεις αυτές θα βοηθηθούν από μηχανισμούς που υποστηρίζουν ολοκληρωμένες προσεγγίσεις γεωργικών πρακτικών που αντικατοπτρίζουν την πολυπλοκότητα των αγροοικολογικών γεωργικών πρακτικών (π.χ. εφαρμογή σύνθετων αμειψισπορών με ψυχανθή, παραγωγή ζωοτροφών και λιπασμάτων εντός της εκμετάλλευσης, ενίσχυση της βιοποικιλότητας και της ποιότητας του εδάφους κ.λπ., ) Αυτό θα αποτελούσε μια απομάκρυνση από τα πιο στενά καθορισμένα περιβαλλοντικά, κοινωνικά και οικονομικά ζητήματα. 

Ωστόσο, η μετάβαση σε αγρο-οικολογικά συστήματα και πρακτικές καλλιέργειας απαιτεί την άρση του ρίσκου των απαιτούμενων επενδύσεων και δράσεων (π.χ. πρόσβαση σε μακροχρόνιες συμβάσεις με ιδιωτικές εταιρείες, καταβολή πριμοδότησης για πρακτικές βιωσιμότητας- σουηδική μελέτη περίπτωσης).
 
Υπάρχει ανάγκη ενίσχυσης των θέσεων των φορέων στην αλυσίδα αξίας για την ανάπτυξη δυναμικής για την υιοθέτηση των προϊόντων και τη συνεχή πρόοδο της μετάβασης (π.χ. βιολογική γαλακτοκομία, Λετονία). 

Υποδομές

Οι απειλές για την ακεραιότητα των αλυσίδων εφοδιασμού και την οικονομική βιωσιμότητα μεμονωμένων επιχειρήσεων ή τομέων περιλαμβάνουν αδυναμίες στις τοπικές υποδομές. Τέτοιες υποδομές είναι οι εκτός της γεωργικής εκμετάλλευσης: 

• μεταφορές (π.χ. οδικά, σιδηροδρομικά, ακτοπλοϊκά δίκτυα), 
• ποιότητα και αποτελεσματικότητα των αλυσίδων εφοδιασμού για καλλιέργειες και βοοειδή (π.χ. εγκαταστάσεις για τη διασφάλιση των προτύπων καλής διαβίωσης των ζώων στις αγορές- μελέτη περίπτωσης στο Ηνωμένο Βασίλειο), 
• τοπικά σφαγεία και κρεοπωλεία, 
• προμήθεια μη ορυκτών καυσίμων (π.χ. υδρογόνο για τις μεταφορές και τα γεωργικά μηχανήματα),

και στη γεωργική εκμετάλλευση: 

• αποθήκευση (π.χ. σιλό, νερό),
• εγκαταστάσεις υγιεινής (π.χ. ντους, ρουχισμός- π.χ. ρουμανική μελέτη περίπτωσης),
• η μεταποίηση των προϊόντων στη γεωργική εκμετάλλευση θα βελτίωνε την οικονομική σταθερότητα των γεωργικών εκμεταλλεύσεων σε ορισμένες αλυσίδες αξίας (π.χ. γαλακτοκομικά προϊόντα, Λιθουανία). 

 

Ανταλλαγή γνώσεων

Τα ευρήματα της UNISECO αποκαλύπτουν τη σημασία των συμβουλών, της έρευνας, της καινοτομίας και της κατάρτισης στα κοινωνικά δίκτυα των γεωργικών συστημάτων. Η ανάλυση των πολιτικών και των μέσων της αγοράς έδειξε ότι η ενίσχυση της γνωστικής βάσης των γεωργικών πρακτικών και η υποστήριξη του συστήματος γεωργικών γνώσεων και καινοτομίας είναι σημαντικά βήματα για τη στήριξη της διάδοσης των αγροοικολογικών συστημάτων γεωργίας (βλ. Quero et al., 2020). Συμβάλλει επίσης στη μείωση της αποστροφής των γεωργών προς τον κίνδυνο και στην ενδυνάμωση των καταναλωτών. 

Τα φόρουμ που διευκολύνουν την αποτελεσματική ανταλλαγή γνώσεων προσφέρουν δυνατότητες ενημέρωσης των φορέων που ασκούν επιρροή εντός των θεσμών (π.χ. αγρότες, δημόσιες αρχές, επιχειρήσεις, έρευνα). Παραδείγματα αποτελεσματικών μηχανισμών αυτής της διαδικασίας είναι η Συμβουλευτική Ομάδα για τη Γεωργία της Βορειοανατολικής Σκωτίας (NESAAG, μελέτη περίπτωσης στο Ηνωμένο Βασίλειο), η ενίσχυση του ρόλου του Γεωτεχνικού Επιμελητηρίου ως κέντρου συντονισμού για ανεξάρτητες συμβουλευτικές υπηρεσίες (μελέτη περίπτωσης στην Ουγγαρία) και ένα περιφερειακό κέντρο συντονισμού για τα συστήματα γεωργίας και καινοτομίας, μελέτη περίπτωσης στην Ιταλία).

 

Κοινωνικά δικαιώματα

Τα ευρήματα της UNISECO παρέχουν μια εικόνα των δυνατοτήτων των αγροοικολογικών συστημάτων γεωργίας και των γεωργικών πρακτικών να συμβάλλουν στον ευρωπαϊκό πυλώνα των κοινωνικών δικαιωμάτων. Σε αυτά περιλαμβάνεται η σημασία των συμβουλών, της έρευνας, της καινοτομίας και της κατάρτισης στα κοινωνικά δίκτυα των γεωργικών συστημάτων, που συμβάλλουν στον στόχο 4 του ΟΗΕ για τη βιώσιμη ανάπτυξη σχετικά με την εκπαίδευση και τη δια βίου μάθηση. Οι ευκαιρίες μάθησης, αμφισβήτησης και συζήτησης νέων στοιχείων από διαφορετικές οπτικές γωνίες συμβάλλουν στην αντιμετώπιση των εμποδίων στην υιοθέτηση αγροοικολογικών πρακτικών.

Τα στοιχεία δείχνουν ότι η βιομηχανία και οι αγρότες χρειάζονται δεξιότητες βασισμένες στην εργασία, μαθητεία, δια βίου μάθηση και πτυχιούχους, αλλά αντιμετωπίζουν ανταγωνισμό στην αγορά εργασίας (μελέτη περίπτωσης στο Ηνωμένο Βασίλειο). Μακροπρόθεσμα, απαιτείται μια στρατηγική προσέγγιση για την παροχή κατάρτισης, εκπαίδευσης και δια βίου μάθησης ώστε να υιοθετηθεί από τις αρμόδιες αρχές και να είναι ελκυστική για τους υποψήφιους φοιτητές και μαθητές.

Μια βασική σύσταση της UNISECO είναι η υποστήριξη ειδικών εκπαιδευτικών εκστρατειών, καθώς και συστημάτων πιστοποίησης και επισήμανσης, για τη δημιουργία ζήτησης για αγρο-οικολογικά προϊόντα. Η συμπερίληψη αγροοικολογικών θεμάτων στο πρόγραμμα σπουδών των επίσημων εκπαιδευτικών προγραμμάτων (δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια εκπαίδευση) θα μπορούσε να βοηθήσει στη δημιουργία μιας νέας γενιάς αγροτών που θα δίνουν μεγαλύτερη προσοχή στις περιβαλλοντικές και υγειονομικές επιπτώσεις των διαφόρων μεθόδων καλλιέργειας. Μια τέτοια εκπαίδευση και κατάρτιση θα μπορούσε επίσης να βελτιώσει τα επίπεδα ευαισθητοποίησης σχετικά με τα εργαλεία της τεχνολογίας πληροφοριών και επικοινωνιών, τα οποία αποτελούν το κλειδί για την αγρο-οικολογική μετάβαση στην Ευρώπη. 

Η μάθηση θα πρέπει να σχεδιαστεί έτσι ώστε να είναι: 

• προσαρμοσμένη για χρήση, και προσβάσιμη, από όλους τους τύπους φορέων, 
• σχετική με όλα τα στάδια της αγρο-οικολογικής μετάβασης στα γεωργικά συστήματα, 
• κατάλληλη για το στάδιο ζωής των επιμέρους φορέων, 
• σύγχρονη με τις τεχνικές και κοινωνικές καινοτομίες.

Τα ευρήματα μεταφράζονται σε ένα σύντομο κείμενο πολιτικής σχετικά με συστάσεις για την υποστήριξη της συμβουλευτικής, της εκπαίδευσης και της δια βίου μάθησης για την προώθηση των αγροοικολογικών μεταβάσεων.